---

---

Dagboek: door Mariska Hammerstein (historisch prentenboek)

zondag 1 oktober 2000

De reis viel mee, mede dankzij het vriendelijke Japanse echtpaar dat naast me zat (Marjolijn zat achter me) en dat halverwege Londen en Osaka uitvoerig met me begon te praten.
In Osaka was het rennen geblazen om de aansluiting naar Fukuoka te halen; dankzij bereidwillig grondpersoneel ging het net! Aldaar werden we opgewacht door Jeroen Veldhuizen (de enige Nederlander die in Hirado werkt) en een Japanse chauffeur, die ons in een busje naar het eiland reed. Geen boottochtje voor ons: het was al donker toen we om half acht aankwamen en we reden gewoon via de brug het eiland op. We werden met vriendelijke speeches en lekker eten ontvangen. Het was leuk kennis te maken met Fumiko Fukumi, een van mijn hosts met wie ik al per e-mail contact had gehad. Met mijn 1.81 krijg ik regelmatig commentaar op mijn lengte, en er worden grapjes gemaakt over Pinkeltje, die in vier van mijn al eerder gearriveerde boeken de hoofdrol speelt. Erik en zijn vrouw waren er nog; zij maakten ons een beetje wegwijs in de zeer Japans aandoende appartementen.
Dit is de komende week mijn thuis: een 4-mattenkamer beneden, en boven een driemattenkamer (met futon op de grond als slaapkamer ingericht) en een zesmattenkamer (staan mijn koffer en andere zooi). De keuken heeft een koelkast, een oventje en een gasfornuis en verder is er een eenvoudige douche en toilet. Overal schuifpanelen met latwerk waartegen papier is geplakt; ik vind het wel wat hebben.

maandag 2 oktober 2000

Maandagochtend lopen Marjolijn en ik het centrum in en doen boodschappen. In de bakkerij waar Niek heeft gewerkt ontdekken we meteen zijn brood, De Liefde. `s Middags brengen we een bezoek bij de burgemeester, die zelf in Amsterdam is geweest en over zijn bezoek vertelt. De fietspaden naast de weg vond hij heel apart, en het verkeer doodeng. Met enkele leden van mijn supportgroep wordt mijn voorlopige schema doorgesproken. Die avond maak ik kort kennis met vrouw Kusuhara, de lerares voor de theeceremonie. Op 21 en 22 oktober mag ik meedoen aan een theeceremoniefeest, waarvoor ik een stuk of zes lessen zal volgen om te leren hoe je een kom thee hoort aan te geven. Daarna heb ik mijn eerste shodo (Japanse kalligrafie) les. Ik word vergezeld door Jeroen Veldhuizen, die als mijn tolk optreedt en zelf al enige tijd deze lessen volgt. De leraar, meneer Tateishi, laat me eerst het karakter van herfst naschrijven. Over een van mijn probeersels is hij tevreden genoeg om hem op het bord te hangen. Daarna laat hij me mijn naam schrijven, en dan het karakter dat zoiets betekent als hoge blauwe lucht in de herfst. Ik laat vragen op hij door mijn lengte misschien op dit idee is gekomen. Waarop hij droogjes antwoordde dat dat heel goed zou kunnen, en dat ik hoe dan ook de enige ben die in staat is deze hoge, blauwe herfstlucht te kunnen aanschouwen. Als hij hoort dat ik een shiatsu-opleiding heb gevolgd, moet ik nog tijdens de les een aantal drukpunten op zijn hoofd en in zijn nek behandelen.
Terug in mijn huisje klopt Marjolijn bij me aan. We gaan op zoek naar een 24-uurswinkel om een fles wijn te kopen. We vinden de winkel niet, maar wel een restaurantje met een Heineken-uithangbord. Daar gaan we naar binnen en vinden de grote 12xHolland poster aan de muur, met de 10 handtekeningen van onze voorgangers naast hun fotootjes erop. De vrouw van de eigenaar stormt met een dikke viltstift op ons af en zo maken wij het rijtje vol.

dinsdag 3 oktober 2000

Vandaag hebben we een voorbespreking in een kleine school in een plaatsje buiten de stad Hirado, Shishi geheten. Ik zal, verkleed als stuurman William Adams, 400 jaar geleden de sleutelfiguur in de totstandkoming van de goede betrekkingen tussen Nederland en Japan, in de klas komen om de kinderen vast in de juiste sfeer te brengen. Daarna doen we een programma, waarbij ik er weer als mezelf zal uitzien. De vergadering verloopt in een heel plezierige sfeer. Na afloop neemt een van de leraren Jeroen, Yakari Okabe (een 14-jarige scholier die bij Jeroen een mini-stage van 2 dagen loopt omdat ze later iets internationaals wil gaan doen) en mij mee op een sightseeingtochtje. Die ochtend had ik me al vergaapt aan de rijstvelden op de hellingen en het fraaie kustgebied ten zuiden van Hirado (bergachtig, hier en daar een strandje, mooi blauw water en wat eilandjes). We stoppen onderweg bij het Hidden Christian Museum, een klein museum dat herinnert aan de tijd dat het christendom in Japan was verboden.
Na gezamenlijke lunch, geknield of gezeten aan een lage tafel, gaan we terug naar het stadhuis, waar we verder over mijn programma praten. Er zal een tentoonstelling worden ingericht van mijn boeken en de door mij meegenomen originele illustraties eruit. De panelen die bij mijn presentatie voor volwassenen horen, moeten met Japanse teksten erop worden afgemaakt, ik zal in ieder geval nog drie klassen in Hirado bezoeken en verder nog veel moeten doen om mijn research voor het nog te schrijven historisch prentenboek over De Liefde, William Adams en de Nederland-Japanse contacten van 400 jaar geleden af te ronden.

woensdag 4 oktober 2000

Mijn eerste actie in een Japanse school. Het gaat erg leuk in deze kleine, informele school in Shishi. Eerst kom ik verkleed als William Adams (met dank aan het Ro-theater in Rotterdam, waar de meeste onderdelen van mijn kostuum vandaan komen!) in de gymzaal, om aan de hele school (maar 46 leerlingen) te worden voorgesteld. Dan verkleed ik me weer als mezelf en laat in een klas zes dia`s zien van het verhaal dat hoort bij William Adams en zijn tocht naar Japan. Op tekenvellen zijn vooraf al in het Japans korte teksten geprint die bij deze zes scènes horen. Zo krijgen de kinderen het idee van zelf een prentenboek tekenen. Aangezien de allerjongste groep maar uit zeven kinderen bestaat waarvan er eentje ziek is, kan ieder kind een andere scene tekenen. Hoe jong ze ook zijn, ze blijken goed geluisterd en gekeken te hebben. De tekeningen zullen op een later tijdstip worden afgemaakt en naar Hirado gebracht. Zo kunnen de kinderen meedoen aan de tekenwedstrijd die voor alle kinderen op het eiland open staat.

donderdag 5 oktober 2000

Grote vergaderdag. Er staan maar liefst drie vergaderingen op het programma. Aangezien de eerste daarvan pas om 13.00 uur is, ga ik eerst naar het huis van de theeceremonie-lerares. Daar wordt die ochtend hout gestookt, as gezeefd en kommen afgewassen ter voorbereiding van de grote theeceremonie later deze maand. Ik begrijp dat de as later wordt natgemaakt om er een bodem en muurtjes in de stookpotten meet te maken, waarin tijdens de theeceremonie de kooltjes onder het hete water warm moeten blijven.
Dan begint het vergaderwerk. Eerst zijn mijn panelen aan de beurt. Die zullen door medewerkers op het stadhuis worden voltooid. Daarna maken we een selectie uit de illustraties van de Nederlandse illustratoren die mijn boeken hebben geïllustreerd. De vier Pinkeltje-prentenboeken waarvoor ik de teksten heb geschreven spreken (mede dankzij het feit dat ze allemaal in kleur zijn misschien) het meeste aan. De tweede vergadering is op de basisschool van Hirado, om daar mijn drie bezoeken (op de 17e, 18e en 19e van deze maand) voor te bespreken. Ook hier verloopt het gesprek in een plezierige sfeer. De avondvergadering vindt plaats in het cultureel centrum van Hirado en gaat hoofdzakelijk over de begeleiding van mijn research. Daar zullen we met diverse van de aanwezigen de volgende ochtend nog over doorpraten.

vrijdag 6 oktober 2000

Met diverse mensen, waaronder meneer Hagiwara, een ambtenaar in Hirado die een boekje over de Nederlandse handelspost heeft geschreven, de plaatselijke bibliothecaresse en de conservator van het kasteel in Hirado, bespreken we wat ik allemaal kan bekijken en wie ik zou moeten spreken om zo volledig mogelijk aan de gegevens voor mijn prentenboek te komen. We maken afspraken voor bezoeken aan het kasteel, de bibliotheek (voor beeldmateriaal uit het Japan van 1600) en mogelijk een tweede bezoek aan het museum. Meneer Hagiwara noemt de naam van meneer Egashira, die van alles over William Adams weet. Hij belt deze man op en maakt een afspraak voor me: Jeroen en ik kunnen hem a.s. woensdag in Sasebo ontmoeten. De rest van de dag zijn we op het stadhuis druk bezig met de voorbereiding van de tentoonstelling rond mijn boeken en de originele illustraties. `s Avonds gaan Marjolijn en ik met Jeroen en Matsumoto-san, een jonge Japanse die Engels spreekt en zo af en toe als tolk optreedt, naar een theeceremonieles. We zien hoe de bewegingen van het thee maken en inschenken volgens vaste regels worden gemaakt en we leren hoe we een kommetje thee moeten aanpakken, vasthouden, in drie slokken leegdrinken (bij de laatste keer slurpen ten teken dat de thee op is) en teruggeven. Ik zal er nog een paar keer op moeten oefenen. Ten slotte word ik, met het oog op mijn nog te maken kimono, nauwkeurig opgemeten.

zaterdag 7 oktober 2000

Het is zaterdag en ik sta op mijn gemak op. Op mijn eentje ga ik boodschappen doen. Eerst loop ik naar het postkantoor, dat gesloten blijkt te zijn. Dan ga ik op zoek naar T shirts, want vanwege mijn William Adams-kostuum dat zwaar was en veel kofferruimte innam, heb ik veel te weinig gewone kleren bij me. Het lukt aardig. Onderweg kom ik vier giechelende meisjes van een jaar of tien tegen, die op hi! roepen. Ik begroet ze in mijn beste Japans en zeg hoe ik heet. Dan stellen ze zich allemaal aan mij voor, waarna we allemaal giechelend onze weg vervolgen. Ik ben blij te merken dat de kinderen hier niet zo verlegen zijn. Met Marjolijn ga ik later lunchen en dan wordt het langzaam tijd voor ons eerste buitenoptreden. Op het podium in de 12xCorner laat Marjolijn eerst een deel van haar programma horen. Dan kom ik, verkleed als William Adams, en vertel mijn verhaal (een aanzienlijk langere versie dan de korte fragmenten die de kinderen op school te horen krijgen). Voor mij staan de zes bijbehorende afbeeldingen op panelen, die als een Japans kamerscherm aan elkaar zijn gemaakt. Om de paar regels leest een medewerkster van het stadhuis de vertaling voor. De vertaling, die in Amsterdam is gemaakt door Tokiko Nijsten-Komori, wordt na afloop zeer geprezen. Machida-san zegt dat hij dingen hoorde over William Adams, die hij niet eerder had geweten. Hij vraagt of mijn verhaal fictie was, of gebaseerd op feiten. Ik vertel hem dat veel van mijn informatie komt uit brieven die William Adams zelf heeft geschreven. Marjolijn, Machida-san en ik gaan eten in een geweldig restaurant; we zitten aan de bar en krijgen daar ons eten en het lijkt mijn eetcafe, Pax in Amsterdam, wel! Alleen gaan de rondjes die gegeven worden niet met rode wijn, maar met sake.

zondag 8 oktober 2000

Is het echt nog maar een week geleden dat we hier aankwamen? Na al die sake is het goed uitslapen. Ik heb deze zondag niets op mijn programma. Na een gezamenlijk ontbijt met Marjolijn, die op het nabij gelegen eiland in Tabira een les gaat geven, loop ik met mijn fototoestel Hirado in om de restanten van de Nederlandse factorij vanuit verschillende hoeken vast te leggen. Later loop ik even binnen bij Machida-san. Met hem ga ik mee naar Tabira, waar Marjolijn haar les aan het afronden is, om wat digitale foto`s voor het dagboek te maken. Later gaan we met z`n drieën naar het concert van het Tokiose Poporkest. Er wordten repertoire van lichte klassiek en musical-sounds gespeeld. Die avond win ik een prijs: ik blijk op een van de stoelnummers te zitten waarop een sierdraagband voor de mobiele telefoon is gevallen. Het Japanse woord voor lotto lijkt veel op het woord voor walvis; het bandje was dan versierd met een walvisje. Wow!

maandag 9 oktober 2000

Mijn theeceremonielessen beginnen steeds serieuzer te worden. Tijdens de officiële theeceremoniedagen op 21 en 22 oktober zal ik zo goed mogelijk gaan meedoen aan de ceremonie zelf, en niet alleen kommetjes thee ronddelen. Bij een andere grootmeester, mevrouw Setsuko Tanigawa, wordt me geleerd hoe ik zelf allerlei handelingen moet verrichten. Te veel om te beschrijven en ook om te onthouden: doekjes die op een bepaalde manier gevouwen en voorwerpen die op een bepaalde manier vastgehouden moeten worden. Zal ik dit echt over tien dagen allemaal kunnen? Om 7 uur heb ik vervolgens mijn tweede kalligrafieles. Volgens mij gaat het minder goed dan de vorige keer in plaats van beter. Maar meester Tateishi-san blijft me prijzen en nodigt een aantal van zijn leerlingen uit om na de les bij hem nog wat te komen drinken. Zijn woonhuis en ook zijn pottenbakkerij staan vlak achter het leslokaal. We drinken en praten wat en sluiten af met een kommetje groene thee.

dinsdag 10 oktober 2000

Deze ochtend rijden we met de eerder ingelijste illustraties van de tekeningen bij mijn boeken naar het postkantoor van het plaatsje Tsuyoshi, waar ze de komende dagen tentoongesteld zullen worden. Sandra Klaasse, Ruud Bruijn, Sylvia Weve, Julian Webber, Juliette de Wit en Wilbert van der Steen hebben dus nu een reizende expositie in Hirado! Ook de tekeningen van de kinderen uit Shishi zijn klaar. Ze zijn al op zwarte vellen geplakt; terwijl Jeroen met behulp van andere aanwezigen de ingelijste illustraties netjes recht aan de staande panelen hangt, pin ik met behup van mijn tweede host, mevrouw Yagihara (het enige vrouwelijke gemeenteraadslid alhier) de kindertekeningen tegen een ander paneel. De kwaliteit van de kindertekeningen is hier en daar verbluffend: wat een details en een goed gebruik van perspectief voor zulke jonge kinderen! s Avonds weer thee-les.

woensdag 11 oktober 2000

Op deze woensdagmorgen zitten Jeroen en ik voor negenen in de bus op weg naar Sasebo, op het nabij gelegen, veel grotere eiland Kyushu (waarop bijv. ook Nagasaki ligt). Dit ritje duurt een uur en vijftien minuten. In Sasebo ontmoeten we meneer Egashira, die me van alles over William Adams en de factorij van Hirado vertelt. Hij heeft kopieën van brieven van Adams meegenomen, en ook een portret: de eerste afbeelding die ik van William Adams te zien krijg. Hij bevestigt een aantal van de feiten die ik in Nederland al had verzameld en geeft nieuwe, aanvullende details. Verder verwijst hij me naar ander geschreven bronnenmateriaal en naar plaatsen waar ik naartoe zou kunnen gaan om wat zaken met eigen ogen te kunnen zien. Mijn research verloopt prima op deze manier. We lunchen gezamenlijk en ronden om een uur of half twee het gesprek af om met de bus van even over tweeën naar Hirado terug te gaan. Om 7 uur krijg ik mijn volgende theeceremonieles; ik moet (met veel hulp van Jeroen) het hele ritueel die avond drie keer doen en nog weet ik niet alles uit mijn hoofd.

donderdag 12 oktober 2000

Deze ochtend heb ik een workshop in het Fukushi Centre, met de kindercrèche van Hirado, Waku-Waku Hiroba geheten. Voor ongeveer vijftien moeders met 20 of meer kinderen lees ik, verkleed als William en geassisteerd door Yagahari-san, de korte fragmenten uit mijn verhaal, die in het Japans op de tekenvellen staan afgedrukt. Deze keer zijn de moeders aan de beurt, al maakt een klein jochie ook een tekening voor mij, met William Adams erop en allemaal krullige tekens eromheen, dat volgens zijn uitleg de Engelse woorden zijn die William Adams heeft gesproken. De moeders kunnen er overigens ook wat van! Na afloop vraagt een van hen me wat ik onder een goed prentenboek versta. Ik pak een van de Japanse prentenboeken die in de crèche ligt en leg uit dat behalve mooie tekeningen een verhaal met een eenvoudig, duidelijk probleem en inventieve oplossing aan het eind al gauw een goed resultaat geeft. Matsumoto-san is zo aardig me na werktijd naar de enige, verafgelegen wasserette te brengen, want ik ben door mijn schone goed heen. Diezelfde avond treedt Marjolijn op met het Hiradose blaasensemble Wind Ago voor een concert bij volle maan. (Voor de geïnteresseerde lezer: Ago is de naam van een vis hier, en is niet het Engelse woord ago). Erik en zijn vrouw Wilma zijn na een tiendaagse rondreis over het eiland Kyushu even terug op Hirado. Na afloop van het concert gaan we met hen en zijn hosts, het echtpaar Oseki, nog wat drinken. Bij het afscheid zoenen Marjolijn en ik eerst Erik en Wilma, en daarna ook de ons inmiddels bekende Hiradose aanwezigen driemaal op de wang, wat de gewenste hilariteit teweegbrengt.

vrijdag 13 oktober 2000

Vrijdag de 13e, kan dat wel goed gaan? Marjolijn heeft de zwaarste dag uit haar toch al overvolle schema. Ik kan ook maar met moeite een uurtje voor mezelf vinden, maar vergeleken bij Marjolijn heb ik het rustig. Deze ochtend ga ik naar de bibliotheek, waar mevrouw Abe al boeken met veel plaatjesmateriaal uit 1600-1700 voor me heeft klaargelegd. Er is te veel om in een ochtendje door te kunnen nemen; ik zal op een later tijdstip terugkomen en dan ook kopieën maken. s Middags ga ik naar het kasteel van de Matsura-familie, die er destijds voor heeft gezorgd dat de Nederlanders hun handelspost op Hirado konden beginnen. Het kasteel stond er al in William Adams tijd, al is het later (en veel groter) herbouwd. Ik krijg een zeer volledige rondleiding van de conservator van dit kasteel, meneer Urabe. Matsumoto-san is mijn tolk. Ik maak veel foto`s, zowel van het gebouw als bijvoorbeeld ook van het samuraikostuum uit de periode van 1600, dat in een van de vitrines staat opgesteld. Ik wil voor het prentenboek zoveel mogelijk beeldmateriaal zien te verzamelen.
Het uitzicht over de baai en op de restanten van de Nederlandse factorij is hier vandaan geweldig! Meer foto`s, dus. Deze vrijdagavond word ik uitgenodigd om bij Kadoya-san, waar Marjolijn shakuhachi-les krijgt, te komen luisteren, eten en (sake) drinken). Dankzij het vriendelijke gezelschap, de sake, de Engelse-Japanse vertaalcomputer van Kadoya san en mijn kleine woordenboekje Japans-Nederlands wordt het een vrolijke avond.

zaterdag 14 oktober 2000

Overdag staat er niets op het programma. Ik doe boodschappen en ga dan naar de restanten van de Nederlandse factorij terug om de gedeeltes te bekijken die ik nog niet heb gezien, en die te fotograferen. Het is een mooie zonnige dag, niet te warm en niet te koud. Een oude man wil weten wie ik ben en maakt me duidelijk dat hij me op de foto wil hebben. Hij vraagt ook om mijn adres, en ik geef hem het 12xholland visitekaartje. Wie weet wat er straks bij me op de mat ligt.
Aan het eind van de middag werk ik mijn panelen bij, die nu zowel tijdens mijn school- als mijn buitenoptredens gebruikt worden. Die avond treed ik voor de tweede keer buiten op als William Adams; de Japanse vertaling wordt nu voorgelezen door het meisje dat al eerder met me mee was als stagiaire/assistente, Yukari Okabe. Ik geef haar mijn hoed en rode jas, dan hoort ze er meer bij. De televisieploeg die Marjolijn al een halve dag heeft loopt filmen is er vanavond ook. Mogelijk zitten we allebei a.s. donderdag in de uitzending.
Na afloop gaan we op uitnodiging van de leden van HIRA (Hirado International Relations Association) eten. De bedoeling is dat er informatie wordt uitgewisseld tussen hen en mij over William Adams en de Nederlandse factorij, maar het gezelschap (waaronder een van mijn hosts, Fukumi-san) is groot en vrolijk; het serieuze praatwerk moet nog maar een andere keer.

zondag 15 oktober 2000

Omdat ik zelf geen optreden heb, ga ik mee met Marjolijn, die een concert geeft in de kerk van Himosashi. Dat wordt een mooi optreden, zonder wind, die in Marjolijn's fluiten blaast, of rumoer van verkeer. De theeceremoniemeesteres, mevrouw Kusuhara, is er ook en begroet me als een oude bekende. Ik heb inmiddels dan ook al heel wat lessen bij haar aan huis gehad. Ze komt luisteren naar het haiku-stuk van Marjolijn, om te beoordelen of dat geschikt is voor bij de theeceremonie van volgende week. Ze is na afloop heel enthousiast.
Na het concert heeft Marjolijn een workshop, die ik gedeeltelijk bijwoon. Eerst loop ik Himosashi in en trek onderweg een blikje warme koffie uit een van de automaten met warme en koude dranken, die hier overal langs de straat te vinden zijn. Tijdens het tweede deel van de workshop luister en kijk ik naar Marjolijn en haar leerlingen. Als ze met z’n allen een Rock & Roll-nummer blazen, moet ik even swingen en daarom spelen ze het nummer aan het eind van de sessie nog een keer. Zo af en toe moet een mens toch even uit zijn dak kunnen, toch? Na afloop rijdt Takako, de moeder van een van de workshopdeelnemers, Aine, en nog een vrouw (Mika) met ons naar het strand bij Shishi. Te laat en te koud om te zwemmen, maar pootjebaden gaat nog best. We bezoeken kort het Hidden Christian Museum, waar Marjolijn nog niet was geweest, en rijden dan de hoogste berg van Hirado – Tai-no-Hana – op. Er waait inmiddels een koude wind. Op een uitkijkpost, zien we samen met wat mensen die met hun fototoestellen op statief al klaar staan om de zonsondergang vast te leggen, hoe de zon mooi rood ondergaat maar…vroegtijdig achter een wolk verdwijnt.
Die avond eten Marjolijn en ik samen in restaurant Bay Leaf. Zonder hulp iets bestellen blijkt iedere keer weer een hele toer, maar het lukt zien - we krijgen wat we willen.

maandag 16 oktober 2000

De reizende tentoonstelling van de illustraties bij mijn boeken wordt vandaag verplaatst naar het postkantoor van Himosashi, waar gisteren het concert van Marjolijn was. Fukumi-san rijdt Jeroen en mij ernaartoe. De opening, waar onder andere ook mijn andere host, Yagihara-san, haar echtgenoot, zoon, schoondochter en kleinkind bij aanwezig zijn, verloopt in een plezierige sfeer met aandachtig publiek. Daarna gaan we naar een kleuterschool, waar we William Adams maar laten voor wie hij is. Ik lees voor uit een van de Pinkeltje prentenboeken die ik heb geschreven, waarna de kleuters Pinkeltje-tekeningen maken. Ook deze kleintjes blijken goed gekeken en geluisterd te hebben. En er worden hier en daar verrassend knappe tekeningen gemaakt. Zo verlegen en onder de indruk als de kindertjes eerst waren, zo wild worden ze aan het eind van deze bijeenkomst. Jeroen en ik hebben op een gegeven moment wel zeven kinderen op schoot, om onze nek en aan onze armen hangen. We komen bijna niet meer weg en worden onder een oorverdovend geschreeuw uitgeleide gedaan.
Na afloop rijden mijn hosts met Jeroen en mij weer naar de berg van gisteren. Het is weliswaar niet heel warm en er staat nogal wat wind, maar het is zonnig en boven op de uitkijkpost drinken we wat van de meegebrachte koffie en frisdrank.
‘s Avonds is het weer tijd voor mijn kalligrafieles. Meester Tateishi-san blijft me maar prijzen en hangt opnieuw blaadjes van me op het bord, terwijl ik zelf steeds maar baal van het feit dat mijn vingers niet kunnen uitvoeren wat mijn ogen zien. Deze avond laat hij me het zelfde karakter (witte wolk, ditmaal) op drie verschillende manieren schrijven en legt me uit wat die verschillen zijn (vierkantig-strak, ronder-beweeglijker, tot los-schilderachtig).

dinsdag 17 oktober 2000

Deze ochtend heb ik de eerste van een serie van drie eerste klas-bezoeken aan de Hirado Elementary School. Eerst word ik, in het bijzijn van Jeroen-san en Matsumoto-san, door de directeur ontvangen. Dan verkleed ik me als William Adams en ga de klas binnen. Ik lees de zes korte fragmenten van mijn verhaal in het Nederlands voor, en de juf, Mori-san, vertaalt ze per fragment in het Japans. Met behulp van tolk Jeroen stellen de kinderen me allerlei vragen over Nederland (zoals: wat we er eten, en wat voor spelletjes kinderen daar doen) en dan gaan ze op de tekenvellen-met-tekst hun tekeningen maken.
Die middag heb ik weer theeceremonieles en daarna lopen we nog even bij de kalligrafieleraar binnen. Ter plaatse schrijft hij voor mij in zijn onnavolgbaar mooie handschrift een tekst op een schilderijtje. De woorden betekenen zoveel als: rode ondergaande herfstzon; op de berg hoor ik het geluid (de bel) van de tempel. Dit is Japan, beste vrienden!

woensdag 18 oktober 2000

Ook vandaag bezoek ik een eerste klas van de Hirado Elementary School. Na mijn presentatie in William Adams outfit zijn de kinderen, meer nog dan die van gisteren, stomverbaasd me als vrouw te zien terugkeren. Het weerhoudt ze er niet van om aan het tekenen te slaan; het zal volgende week nog moeilijk worden om prijswinnaars te gaan aanwijzen. Hun eigen juf heeft een studiedag elders, en daarom is voor de tweede keer Mori-san aanwezig. Met haar en deze klas eten we tussen de middag op school: een lunch van rijst een stukje gebakken vis, een prutje pompoen en wat misosoep. De stokjes hanteer ik met wisselend succes.
Deze avond gaan Marjolijn en ik met Noriko, de vrouw van Machida-san, en hun zoontje naar een karaoke-bar. Ik had het me voorgesteld als zingen met veel publiek eromheen, maar gelukkig gaan we hier voor een uur in een klein vertrek dat alleen voor ons is. We bestellen sake en zetten ons aan deze serieuze taak. In een catalogus zoeken we een aantal liedjes uit, waarvan vervolgens de muziek uit de speakers klinkt en de tekst op een beeldscherm verschijnt. De tekst wordt woord voor woord min, of meer op het moment dat je de woorden moet zingen, gehighlight. Marjolijn en ik doen ons best, maar de routiniers onder ons zijn duidelijk Noriko en haar zoontje.
Na afloop lopen Noriko, Marjolijn en ik naar onze favoriete koffieshop Ogemon om iets anders dan koffie te gaan drinken en we zingen van de weeromstuit daar ook nog wat.

donderdag 19 oktober 2000

Vandaag bezoek ik voor de derde keer een eerste klas van voornoemde lagere school. De juf van deze groep laat ons een half uur eerder vertrekken, waardoor Wil en Junko wat laat komen voor het maken van digitale foto`s. Met hen en Marjolijn lunchen we en dan vertrekken Marjolijn en ik voor anderhalve dag naar Nagasaki. Dit is een van de zeer weinige vrije dagen van Marjolijn, en zo`n beetje de enige waarop we allebei tegelijk vrij zijn. We pakken de bus naar Sasebo, voor mij een `bekend` ritje, en aldaar de trein naar Nagasaki. We komen aan het eind van de middag in de stromende regen aan. Het hotel dat Erik en Wilma ons hadden aangeraden vinden we wel erg duur en via de informatiebalie op het station regelen we een ander hotel, de Harbour Inn Nagasaki. We eten in een klein restaurant in een achterafstraatje, waar we aan een grilltafeltje stukjes vlees, kip en groente grillen. Deze variatie van het Japanse eten kennen we nog niet; het smaakt uitstekend en de warme sake doet ons goed na al dat gedrentel in de regen.

vrijdag 20 oktober 2000

Laat opstaan, ontbijten in een sandwichshopje, zware tas in de locker op het station en dan Nagasaki in. De rest van de ochtend besteden we aan het bezoek van de resten en maquette van Deshima. Aangezien dit kunstmatige eilandje, waar de Nederlanders na hun vrije leventje in Hirado ruim twee eeuwen in afzondering hun handel vanuit Japan hebben moeten drijven, al helemaal niet meer aan het water ligt en omringd is door hoogbouw, valt het niet mee om er nog een voorstelling bij te hebben. Het filmpje met aardige trucages, dat ter plaatse wordt gedraaid, geeft een beter beeld. Die middag lopen we langs een hele rij tempels, en bezoeken op aanraden van Wil Matsuo-san, hoofd van de (Chinese) Kofuku-ji Tempel. We drinken thee met uitzicht op een fraaie, rustgevende binnentuin. Op een gegeven moment hebben we het (alweer??) over sake en ik vraag of boeddhistisch monniken wel alcohol mogen drinken. Met een vriendelijke glimlach legt Matsuo-san uit dat de monniken de warme sake min of meer hebben uitgevonden door haar in een theepot te serveren en dat je van sake heldere gedachten krijgt. Dat zijn de dingen die een mens graag wil horen.
Helaas moeten we aan het eind van de middag alweer terug, maar niet nadat we in een klein rommelig winkeltje wat shodo-penselen en andere dingen hebben gekocht; we krijgen een paar honderd yen korting en ieder een gratis penseelviltstift van de alleraardigste oude vrouw die het zaakje runt. Eenmaal weer thuis in Hirado eten we een hapje in Seifu, het restaurant dat ik al eerder met mijn Amsterdamse eetcafe heb vergeleken.

zaterdag 21 oktober 2000

Het is vroeg aantreden geblazen op deze zaterdag. Vandaag is het de eerste dag van twee theeceremoniedagen. Net als de andere deelneemsters (er zijn maar een paar mannen bij) word ik voor deze gelegenheid in kimono aangekleed. Ik heb altijd gedacht dat dat een soepele ochtendjas met kussentje op je rug was en had er geen idee van wat er bij het dragen van een kimono komt kijken. Dit: over je eigen ondergoed een dun wit onderrokje en een hesje met wijde binnenmouwen. Met opvulkussentjes en banden wordt er van alles gefrut om alle rondingen in het lijf te verdoezelen, want in kimono moet je zo recht mogelijk uitzien. De kimono zelf is (ook bij mij, want er is er een speciaal voor mij gemaakt) een stuk te lang, met weer een band om het middel wordt hij opgetrokken tot de zoom op de voeten valt. Dan wordt het bovenste gedeelte rondom het middel gevouwen zodat alles netjes glad zit. Daarna gaat de obi eromheen: niks kussentje, het is een meters lange, stijve brede (maar mooie!) band, waarmee je nog verder wordt ingesnoerd dan je al bent. Op de rug wordt met het lange uiteinde iets kunstigs gevouwen dat op een kussentje lijkt, maar het kan ook de vorm van een waaier of strik krijgen. In mijn fraaie korset doe ik tot een uur of drie mee aan de theeceremonie van mevrouw Kusuhara; er zijn nog vier andere stijlen van theeceremonie in de stad bezig. Met Jeroen fluisterend op een stoel vlak achter me doe ik een keer de ceremonie; de rest van de dag help ik mee met het uitdelen van kommen thee en bijbehorende, traditionele zoete hapjes.

zondag 22 oktober 2000

Zo verloopt ook de zondag. Die ochtend laat iemand me meteen een krantenbericht zien; ik sta in kleur op de kiek in de krant van Nagasaki. Ook een andere krant drukt later een foto van mij in mijn lila gebloemde kimono af; ik viel natuurlijk ook wel op!
Aan het eind van de middag ga ik, weer in spijkerbroek, terug naar het terrein van de theeceremonie om te helpen de hele opstelling af te breken. Alle betrokkenen, ook de oudste vrouwen van het gezelschap die de hele dag in touw zijn geweest, zijn hier om te helpen sjouwen. Binnen een paar uur is het Carillonplein aan de haven weer zoals het voor dit weekend was. Met Jeroen eet ik laat een bordje spaghetti en ga dan op mijn tandvlees naar huis.

maandag 23 oktober 2000

Nog een keer naar Hirado Elementary School. Bij binnenkomst krijg ik van de directeur meteen al twee mooie cadeaus als dank voor mijn aanwezigheid.
Deze ochtend treed ik, vermoedelijk voor het laatst, op als William Adams. Voor deze gelegenheid zijn de drie vierdeklassers in een ruimte bij elkaar gezet. Met behulp van Jeroen-san als tolk lees ik mijn verhaal bij de panelen voor en beantwoord ik de vragen van de kinderen. Het kost meer tijd dan bij de eersteklassers voordat ze hun vragen durven stellen, maar eenmaal op gang gaat het heel leuk. Daarna kleed ik me om en gaan de kinderen naar hun eigen lokalen, waar ik als Mariska-san word voorgesteld. Begeleid door tekenlerares Yamami-san wandel ik tot twaalf uur van lokaal naar lokaal om de vorderingen van het tekenen en schilderen bij te houden. Ik moedig de leerlingen aan om vragen te stellen als dat nodig is. Algauw wil iemand weten wat voor haarkleur Nederlanders eigenlijk hebben. Zwart, bruin rood en blond en grijs, moet ik eraan toevoegen. Er is in Hirado bijna geen grijs hoofd te bekennen; er wordt hier stevig gekleurd, was me al eerder opgevallen. Na de lunch in de lerarenkamer en het afscheid van alle betrokken onderwijzers en onderwijzeressen (een andere tekenlerares, Yoshii-san, geeft me uit eigen beweging nog twee mooie Japanse prentenboeken!) ga ik met mijn host Fukumi san mee naar huis om van haar een futon en een dekbed te lenen. Mijn vriend Anco zal vanavond in Fukuoka landen en naar Hirado komen (om de laatste week van mijn verblijf hier mee te maken, waarna we per trein nog twee weken door Japan zullen trekken). In de loop van de middag overleg ik met Oseki-san. Hij is zo vriendelijk geweest om aan te bieden Anco in Sasebo op te halen. Om half negen staat Anco voor me en met de Oseki`s gaan we een hapje aan een lopende-band-sushibar eten voor we terugrijden naar Hirado.

dinsdag 24 oktober 2000

Deze dag is vrijgehouden; Anco en ik kunnen op ons gemak Hirado bekijken. Met Anco`s videoapparaat zetten we onder andere de restanten van de Nederlandse factorij op de video. Ik heb er al wel veel foto`s van gemaakt, maar bewegende beelden (vooral van steenformaties) voegen vast iets toe aan de bevroren plaatjes, waarop je soms verhoudingen en perspectieven moeilijk kunt zien. Aan het eind van de middag rijden we mee met Wil en Junko om een stuk van de repetitie van Marjolijn en Mariko-san mee te maken. In het fraaie kerkje van Tabira op het eiland Kyushyu zullen ze morgen een concert geven met fluit en klavecimbel. Het klinkt veelbelovend.

woensdag 25 oktober 2000

Ook deze ochtend hebben Anco en ik tijd om het een en ander (zoals het Hirado kasteel) op video vast te leggen. Vandaag is er een grote parade met geestelijken, sumarai, Japanse trommelaars en ander feestgedruis. `s Middags bekijken we de tentoonstelling in het cultureel centrum, die ter ere van de 400-jarige betrekkingen tussen Nederland en Japan is gemaakt. We filmen later het kasteel van binnen en maken opnamen van Hirado en de baai vanaf de hoogste balustrade van het kasteel. Aan het eind van de middag gaan Anco, Jeroen en ik naar de bibliotheek om de research van het boekenmateriaal voort te zetten. Dan is het alweer tijd om naar het concert van Marjolijn en Mariko-san te gaan. Het kerkje is aardig vol en het concert wordt, ondanks een van de door het vochtige klimaat aangetaste fluiten van Marjolijn een succes. Het in het Japans gerichte verzoek om tijdens het spelen niet te fotograferen en flitsen was mij even ontgaan. Sorry!