2010 - editie 2010 - deelnemers - dagboek - fotoverslag - verslag 2009 - editie 2009 - deelnemers - Art Festival 2008 - editie 2008 - dagboek - deelnemers 2007 - editie 2007 - dagboek - deelnemers 2006 - editie 2006 - dagboek - deelnemers - verslag 2005 - editie 2005 - dagboek - deelnemers 2004 - editie 2004 - dagboek - deelnemers 2003 - editie 2003 - dagboek - deelnemers 2002 - editie 2002 - dagboek - deelnemers 2001 - editie 2001 - dagboek - deelnemers 2000 - editie 2000 - dagboek - deelnemers Hirado Organisatie Contact Link

bekijk ook het algemene dagverslag van 9 - 23 september | 24 september - 7 oktober | 8 - 21 oktober | 22 oktober - 4 november lees ook het persoonlijke dagverslag van Armand | Henk | Mandy | Hans Dagboek: door Hans Meeuwsen (keramiek) 6, 7 en 8 oktober De geplande rustige ochtend van 6 oktober wordt ineens wreed verstoord. We liggen nog in bed als de telefoon gaat. Mijn schoonvader heeft het nieuws gezien, er ligt een bom op Schiphol. Uit bed en naar de televisie, op het nieuws het volgende: naast de polderbaan is bij grafwerkzaamheden een oude Engelse 500 ponder gevonden, die op scherp staat. De baan is afgesloten. Bovendien is het erg mistig, het vliegverkeer is ernstig ontregeld, vluchten zijn vertraagd of geannuleerd. Na heel wat over en weer gebel worden we gerustgesteld. Onze vlucht gaat gewoon door. Op schiphol aangekomen lijkt dat ineens niet meer zo zeker, maar bij de balie van British Midland worden we gerustgesteld, ze houden onze vlucht goed in de gaten. Om te voorkomen dat we onze aansluiting in Londen missen worden we op een eerdere vlucht geplaatst die door vertraging nog niet vertrokken is. Geen tijd dus meer op Schiphol maar gelijk naar de ‘gate’ en we zijn dus zo in Londen waar we nu ineens een transfertijd van 3 uur hebben. Vanaf dat moment verloopt de reis voorspoedig. Maar natuurlijk is het een lange vlucht in krappe stoeltjes. We hebben gelukkig exit plaatsen maar in de breedte zit ik klem en de hoofdleuning is te laag. Als je bijna twee meter lang bent blijft vliegen een ramp. Aangekomen in Fukuoka ingecheckt in het hotel en dan naar een restaurant. Dat wordt een unieke ervaring, heerlijk eten en een verrassende ambiance. Schoenen passen niet in het kastje iedereen lachen. Het personeel schreeuwt je luidkeels welkom, idem dito als je vertrekt. De menukaart is geen probleem, alles is in plaatjes uitgevoerd. Na een goede nachtrust in een goed verzorgd hotel, krijgen we daar een echt Japans ontbijt. Geweldig om dat geserveerd te zien worden in allemaal mooie keramische schaaltjes en kopjes. Daarna gaan we met de auto naar Hirado. Onderweg veel nieuwe indrukken die de informatie van de reisgidsen en het internet bevestigen. Modern en oud door elkaar heen en elke vierkante meter bruikbare grond is benut. Met een snelle boot steken we de baai over naar Hirado waar we worden opgewacht door het welkomstcomité. We worden hartelijk welkom toegezongen door een groep leerlingen van de junior highschool, de art class. Daarna handjes schudden en voorgesteld worden en (gelukkig) een paar korte speeches. Imke san vertaalt alles. Dan volgt het afscheid van Henk en Armand, de deelnemers van 12xholland die in september in Hirado geweest zijn. Het afscheid is emotioneel en met een mooie symboliek. Iedereen op de kade heeft een opgerold lint en de hand en Henk en Armand houden de uiteindes vast. Als de boot vertrekt rollen de linten af totdat ze op zijn en dan wordt het contact verbroken. Daarna gaan we naar het appartement, dat is fantastisch, het is het gastenverblijf van een boeddhistische tempel. Het is ruim, heel erg Japans en er staat heel erg veel keramiek, echte cha-wans, (theekommen voor de theeceremonie) mooie schalen. Het appartement heeft ook de typisch Japanse schuifwanden met papieren panelen. Het uitzicht is ook fantastisch, aan de ene kant het uitzicht op de baai van Hirado en aan de andere kant de boeddhistische tempel met Japanse tuin. 's Avonds is er een welcome party. Eerste stukje is eventjes officieel met korte speech op het welslagen van het project. Dan toasten we daar op KAMPAI. Daarna is het relaxed en ontspannen en tijdens het eten praten we met verschillende mensen en zo wordt langzaam maar zeker het ijs gebroken. Dan wordt het feest niet te laat (want we zullen wel moe zijn) afgesloten en gaan we naar het appartement om van een welverdiende nachtrust te genieten. Helaas gooit de jetlag roet in het eten en is mijn slaap onrustig en eigenlijk te kort. De volgende ochtend zie ik dus de zon opkomen over de baai van Hirado. zondag 9 oktober Ondanks de goede matras, waar ze erg veel moeite voor hebben moeten doen, heb ik slecht geslapen. Om 4.30 wakker en daarna niet meer in slaap kunnen komen. Ik ga dus maar uit bed en maak thee. Omdat ik het gasstel nog niet zo goed ken krijg ik een aardige steekvlam en verschroei wat haartjes. Ik vind in een hoekje van de kamer een lekker plekje om te zitten bij het raam en ga daar genieten van de thee en de zonsopkomst boven de baai van Hirado. Krisje is ook redelijk vroeg op en na het ontbijt gaan we Hirado verkennen. We wandelen langs de kerk, tempels en de monumentale begraafplaatsen en dalen daarna af via een lange trap naar het centrum. Daar ontmoeten we Mandy die al een paar leuke grote teen sokken heeft gekocht die Krisje ook graag wil hebben. We switchen het gezelschap en Krisje en Mandy gaan verder shoppen, terwijl ik doorga met het verkennen van Hirado We spreken om een uur af in het appartement om daar gezamenlijk te lunchen. Ik wandel langs de Dutch bridge naar de andere kant van de baai en beklim de heuvel om bij het fort te komen. Dit is gebouwd in pagodestijl en beslaat de hele heuveltop. Het zijn meerdere gebouwen en vestingwerken. In het fort is een museum gevestigd. De collectie bestaat uit Zwaarden, samuraikledij, veel keramiek en artefacten uit de Hollandse periode in de 16e eeuw. Ze hebben zelfs een vitrine waarin de misbaksels van een pottenbakker liggen, die bij de opgraving van een pottenbakkersoven tevoorschijn zijn gekomen. Veel teksten, allemaal in het Japans die hoef ik dus niet te lezen. Vanaf de top van het fort, waar het hard waait, heb je een magnifiek uitzicht over Hirado en omgeving. Omdat ik op tijd terug moet zijn in het appartement breek ik het bezoek af en ga via de supermarkt terug naar het appartement, dat is nog een hele wandeling. Na de lunch gaan Krisje en Mandy met een gids die goed Engels spreekt een wandeling langs de bezienswaardigheden van Hirado maken. Zelf heb ik om twee uur een afspraak bij de pottenbakkerij van Okana-san waar we mijn schema gaan bespreken. De pottenbakkerij van Okana-san is boven verwachting. Het is een compleet geoutilleerde pottenbakkerij met goede faciliteiten. Drie draaischijven, een vacuumstrengpers, een gas en een elektrische oven en heel heel veel handgereedschappen. Okana-san geeft in deze ruimte ook les aan kleine groepen. Ik vraag of het mogelijk is om in plaats van het geplande Anjinhuis (traditioneel Japans huis) in de werkplaats van Okano-san te mogen werken. Dat kan, dus faciliteiten zijn geen probleem meer, hooguit een paar aanpassingen in verband met mijn lengte. Het schema wordt verder besproken en we praten over de schoolbezoeken en wat ik daar voor nodig ga hebben. Wat op de scholen gemaakt wordt kan bij Okano-san gebakken worden. Dat is dus ook geregeld. De aanpassingen, een kneedtafel op hoogte en een onderstel voor de draaischijf kan makkelijk gemaakt worden door Inoue-san, hij zit in de bouw en heeft een eigen houtwerkplaats. Hij begrijpt ook allemaal heel vlot wat het probleem is en hij zal het snel maken. Al met al is het een lange (tot 5 uur) bespreking geworden maar hij was zeer vruchtbaar en het zal zeker zorgen dat de randvoorwaarden voor een succesvol verblijf in Hirado goed geregeld zijn. Op mijn vraag om naar een pottenbakkersfestival te gaan wordt wat afhoudend gereageerd. Te ver weg, lang in de auto, moeilijk te regelen, afijn ik zal wel zien wat daar uit komt rollen. Voor het avondeten adviseert Ymke-san om naar Hana te gaan. Krisje had die naam al ergens gezien tijdens haar wandeling met Mandy. We gaan er met zijn drieën naar toe en er zijn nog net drie plaatsen vrij aan de bar. We worden zeer hartelijk ontvangen door Ayanari-san, zelfs handen geschud en hij heeft onze namen al gerepeteerd vanaf het affiche van 12xHolland wat ook in zijn zaak hangt. De menukaart is zonder plaatjes maar hij weet het goed uit te leggen, we bestellen gefrituurde kip, vis en een rijstgerecht bij de drankjes prik ik blindelings een cocktail, het wordt een Singapore sling die overigens uitstekend smaakt. Het eten is ook heerlijk en we genieten van het spektakel wat Ayanari-san opvoert. Ook zijn hulpje doet daar aan mee en zij heeft zo'n typisch Japans heel hoog stemmetje, als een kinderstem en haar gilletjes geven hilariteit alom. Naast ons zitten twee Amerikaanse meisjes die Engelse les geven. Zij zijn net klaar met eten dus ze gaan al snel weg maar we zullen ze zeker nog een keer ontmoeten. Na het eten krijgen we het nagerecht kado van Ayanari-san en hebben nog een paar dolle momenten als hij me omhelst wat door het lengteverschil nogal belachelijk uitziet. Een klein oud Japans dametjes ziet haar kans en ook zij komt in de omhelzing met Hans dan ligt de hele zaak zowat plat van het lachen. Na afscheid te hebben genomen worden we door het voltallige personeel uitgezwaaid en gaan Krisje en ik naar ons appartement. Mandy gaat ook naar haar appartement wat een andere kant op is. We nemen wel een omweg en wandelen nog wat door Hirado waarbij Krisje nog wat manga dingetjes koopt. We liggen om 10 uur vroeg in bed en proberen wat te slapen. maandag 10 oktober Vannacht heb ik voor het eerst redelijk geslapen wel tussendoor even wakker geweest maar toch weer snel in slaap gevallen. Om 8.45 uur sta ik stilletjes op om Krisje niet wakker te maken en maak een kopje thee, deze keer zonder vuurwerk. Ik voel aan de kuiten dat ik gisteren aardig wat gewandeld heb en de rug zegt dat ik beter moet opletten met al die lage stoeltjes e.d. Ik voel al wat uitstraling in mijn been dus gooi ik er een diclofenac tegen aan en spreek met mezelf af om goed op te letten dat ik niet teveel buk of krom ga staan. Ik krijg een verrassend telefoontje van Roriko-san dat er is geregeld dat ik vandaag naar het keramiekfestival in Mikawachi kan gaan. Ik zal om 11.45 uur worden opgehaald door mijnheer en mevrouw Ehara (Susumu-san en Takayo-san) en voor het tolk werk gaat Michiru Aosaki-san mee. Ik haal Krisje uit bed en we zorgen ervoor dat we op tijd klaar staan als we worden opgehaald. Na een leuke rit door een steeds mooier wordend Japans landschap komen we aan in Mikawachi. Krisje is een beetje wagenziek zoals gewoonlijk, maar nu ik zelf op de achterbank zit voel ik me ook niet helemaal tof op al die draaiende bergweggetjes. In Mikawachi worden we opgewacht door de dochter Van Susumu-san, zij heet Maiko. We gaan eerst het keramiekmuseum van Mikawachi bezoeken, dat een uitgebreide en brede collectie heeft van traditionele keramiek. Deze collectie is aangevuld met een aantal moderne navolgers. Op de tweede verdieping (de eerste in Nederland) is een Ikebana tentoonstelling. Het is jammer dat Mandy er niet bij is. Speciaal voor haar neem ik een flink aantal foto's. Als we het museum verlaten heeft Maiko-san, die een opleiding tot keramist volgt, een geschenk voor me. Het is The Japanese Pottery Handbook van Penny Simpson. Wat een mooi geschenk, ik durf niet te zeggen dat ik in mijn tas een kopie van dat boek heb, wat ik kado heb gekregen van mijn collega in Breda, Marlies van Wijk. Ik aanvaard het in dankbaarheid. Dan lunchen in een noodle restaurant, we gaan 'ramen' eten, een soort noodlesoep. Ik kies veilig voor de varkensvlees variant en niet voor de spicy Koreaanse versie. Daarna gaan we de keramiekmarkt op en de hebberigheid slaat toe. Zo veel mooie keramiek, zoveel traditioneel Japans werk. Het handgemaakt is erg prijzig maar het machinaal vervaardigd werk is ook van hoge kwaliteit en erg betaalbaar. Dus shoppen. Susumu-san dingt af, draagt alles wat ik koop, stelt me voor aan de standhouders en dat alles heeft zijn voordeel. Ik krijg cadeau's kortingen en extra stempels op de stempelkaart. Als ik wat heb uitgezocht wordt het uitvoerig gecontroleerd of er geen foutje in zit en als er een pinhole in het glazuur zit zoeken ze een gaaf exemplaar voor me op. In verband met de reis terug koop ik klein en low budget. er zijn slechts twee dure uitschieters: een heel mooi koperrood sakesetje en een klein vierkant handgevormd porseleinen schaaltje met traditioneel decoratiepatroon in een moderne compositie wat een ontzettend mooie balans heeft in vorm en decoratie. Als dat wordt ingepakt decoreert de keramist de papieren tas met hetzelfde patroon en zijn naam in kanji. Halverwege komen we bij twee draaischijven waar overduidelijk een meester (= sensei) en zijn leerling het draaien van porselein aan het demonstreren zijn. De sensei is een waar vakman, dat kun je aan al zijn handelingen zien. Niets teveel en alles trefzeker en een vormcontinuiteit terwijl hij van de mast draait waar je een puntje aan kan zuigen. Michiru-san vraagt of ik zin heb om te draaien en zij regelt dat ik achter de draaischijf kom te zitten. Na aardig wat geharrewar, de schijf wil maar niet linksom draaien, kan ik aan de gang. Dat valt tegen, ik zit op de schijf van de leerling en de klei die er op staat is echt beroerd gewalkt. Overnieuw walken op het veel te lage bankje ga ik echt niet doen dus ik draai zo goed en zo kwaad als maar gaat het model na wat de sensei ook aan het draaien is. Ik gebruik ook een lomer die ik nog nooit eerder heb gezien, hij heeft een beetje de vorm van een schoenlepel. Wat ik draai kan er eigenlijk niet mee door maar het toegestroomde publiek geeft me een niet-verdiend applaus. Verder de markt over en ik blijf dingetjes kopen tot dat Susumu-san me duidelijk maakt dat het echt tijd wordt om te vertrekken. We gaan wel eerst de 4 stempelkaarten inleveren en ik win in een soort tombolaspel een keramisch konijntje en 3 pakjes tissues. Daarna gaan we terug naar Hirado en onderweg praten we over mailen en interneten er wordt voorgesteld dat bij Yumi-san (onze buurvrouw en beheerder van het appartement) te gaan doen. Als we dat bespreken worden we voor het avondeten uitgenodigd. Als Susumu-san en zijn vrouw vertrekken geef ik hun twee geschenken. Een voor hun dochter en een voor hen. Ik heb een heleboel kleine potjes meegenomen om ten geschenke te geven. Ook Yumi-san geef ik een rakukommetje met zilverluster glazuur. Het wordt een leuke avond, ik krijg de kans om even een mailtje naar huis te sturen voor we gaan eten. Krisje kan ook even mailen. Het eten is weer erg lekker en het is een nieuwe ervaring om een gebakken vis met eetstokjes te moeten eten. Van de welcome party weten ze dat ik bier lekker vind en als ze merken dat ik ook andere drankjes lekker vind komt de sakefles snel op tafel. Aan het eind van de maaltijd komt een pakketje van een soort eipannekoekje wat niemand heeft gepakt op mijn bord te liggen, ik word aangemoedigd om het open te maken. Er zit een gebakken vissekop in, het ook kijkt me nog starend aan. Nee nee zij wisten niet dat dat erin zat! Ik hoef het gelukkig niet op te eten. Na de maaltijd kijken we naar foto's die ik op een cd heb meegebracht. Mijn familie, mijn werk, ons huis de werkplaats en tuin alles komt voorbij. Daarna luisteren we naar muziek die ik heb meegenomen. Van middeleeuws tot moderne zen interpretaties van Chris Hinze. We hebben naar aanleiding daarvan nog een gesprek over zen en wat ik in het boek over het boogschieten gelezen heb en hoe je dat kunt transponeren naar het draaien op de schijf. Van Toshiyuki-san de boeddistische priester krijg ik een cd kado met daarop muziek van een etnische minderheid uit Hokkaido. Muziek van 150 jaar geleden die aardig meditatief is. Deze avond is echt een culturele uitwisseling geweest. Aan het eind speelt de zoon des huizes Chin-san op de piano, een fuga van Bach en een nummer van Queen. Hij speelt met zijn 16 jaar al heel goed piano. Op de valreep heeft Inoue-san, die er ook met zijn vrouw is, nog een verrassing. Morgenochtend worden we om 9 uur bij de burgemeester verwacht, dus zorg dat je op tijd klaar staat als ik je op kom halen. Dus op tijd naar bed en de wekker gezet op 7.45 uur. dinsdag 11 oktober Vannacht heb ik weer wat minder goed geslapen, wakker geworden om half vijf en niet meer in kunnen slapen. Mijn hoofd is bezig alle indrukken te verwerken. Om half zeven sukkel ik dan toch weer in slaap en als de wekker om kwart voor acht afgaat ben ik erg duf en stap niet gelijk uit bed. Ineens is het half negen, over 15 minuten worden we opgehaald door Inoue-san om naar de plaatsvervangend burgemeester te gaan. Snel uit bed, Krisje wakker gemaakt en gedoucht en geschoren. Zonder ontbijt staan we precies op tijd klaar. De ontvangst is erg officieel, allemaal japanners in het pak en een fotograaf erbij. Als de burgemeester komt gaat iedereen staan en wij volgen dat protocol. Ymke-san gaat alles vertalen. De burgemeester wenst ons een goed en vruchtbaar verblijf toe in Hirado en hij vertelt dat hij ook een keer in Nederland is geweest. Hij herinnert zich de kleuren van de bloemenvelden en de molens. Dan worden er kaartjes uitgewisseld. Het gesprek gaat dan persoonlijk verder en we praten wat over keramiek en dat er een groot verschil is tussen de plek die keramiek inneemt in de Nederlandse en Japanse cultuur. In Japan voel ik me zoals Alice in Wonderland. Of die beeldspraak over komt weet ik niet. Aan het einde van het gesprek geef ik hem een raku-kom ten geschenke. Hij waardeert dat bijzonder en zegt dat hij zo iets nog nooit heeft gezien in Japan. Het gesprek met Mandy is verrassend kort. Krisje komt niet aan het woord. Ondertussen is er thee geserveerd maar we krijgen amper de kans om die op te drinken. De ontvangst wordt beëindigd en we krijgen geschenken. Een tasje met daarin een speldje en een soort miniatuur kamerscherm met als decoratie Japanners en Europeanen uit de 16e eeuw. Inoue-san brengt ons drieën terug naar het appartement, waar Kris en ik ontbijten en ondertussen bijkletsen met Mandy. Mandy gaat daarna boodschappen doen en Krisje gaat internetten. Tijdens de lunch die bestaat uit noodle-soep, broodsticks en een cake bega ik de volgende blunder. Bij de cake zit een zakje met poedersuiker, dus strooi ik die er overheen. Het ziet er wel raar uit voor poedersuiker. Nadat ik het zakje beter bestudeer zie ik tussen de kanji in het Engels ‘do not eat this’. Het kan dus linea recto de vuilnisbak in. Ymke belt, onder mijn stoel in de ontvangstruimte lag een smartmedia card of die van mij is. Mijn tas was omgevallen tijdens het bezoek en ja ik ben hem kwijt. In Japan schijn je alles terug te krijgen. Rokuro-san belt voor de bevestiging van de workshop van die middag en we spreken af dat we elkaar bij de pottenbakkerij van Okana-san zullen treffen. Als ik er aan kom zijn er drie cursisten en meneer en mevrouw Okano. Rokuro is iets later. We worden voorgesteld en de namen worden uitgewisseld. Ik vraag of ze die opschrijven in mijn notitieboekje, dat is de enige manier om ze te kunnen onthouden. Voor het gebruik van zijn pottenbakkerij geef ik Takahisa Okana, een steengoed gebakken theekom van franse gres met sodaglazuur. Daar is hij heel blij mee. Ik wens hem beterschap met zijn hand, hij is namelijk gebeten door zijn hond. Ik zou hem ook graag zien draaien om te kijken hoe hij het doet. We beginnen met de schijf op blokken te zetten want de verhoging en de kneedtafel die Inoue-san zou maken zijn er nog niet. Iedereen wil helpen en we lopen elkaar in de weg. Daarna aan de slag. Op mijn knieën kneed ik de klei op de lage tafel en daarna ga ik wat uitproberen. In de homp klei zitten wat harde stukjes dus de eerste poging wordt echt niets. Het is sowieso even wennen op een heel oude shimpo en een kleimassa die uit Shigaraki komt. Tijdens de workshop moet ik vooral veel voordoen. Als Emiko-san iets durft te maken, vraagt ze zonder specifiek te zijn wat ik er van vindt. Dat is lastig als je geen Japans referentiekader hebt. Ik laat haar het doorsnijden en teken met de naald waar te veel klei zit. dat snapt ze maar wat voor gevolg het heeft dat de klei op die plaats zit komt helemaal niet over. De volgende klei draai ik zelf door de strengpers en die is beter. De pauze is lang. Koffie en snacks, weer nieuwe smaken. Ik eet mijn eerste sweet-potato die erg lekker is en ik eet mijn eerste kaki een vrucht die er niet uitziet maar wel lekker smaakt. Ook liggen er rijstcrackers, een soort Japanse mix en kleine cakejes. Ik moet alles proberen en krijg ook mee voor Krisje om te laten proeven. Na de pauze een kleiplak op de schijf gedraaid en met een houten plankje gedraaid zoals ik thuis ook doe. Verschillenden dingen gedraaid en ze vinden het allemaal prachtig terwijl het in werkelijkheid maar zo zo is. Ik moet aan de werkomstandigheden en de klei wennen. Na de workshop gaan we naar Inoue-san want daar zou ik voor de eerste keer mijn dagverslag op internet kunnen zetten. Maar na een hoop eromheen gedraai blijkt dat toch niet te kunnen. Wel zie ik dat de verhoging en de kneedtafel al achter op een auto staan. Ik moet maar bij Yumi-san op de computer gaan. Op de terugweg gaan we langs de supermarkt, Roriko-san moet ook boodschappen doen en daarna brengt ze me thuis. Mandy eet ook mee en ik koop aardappels ui, prei en gehakt, je voelt het al aankomen, nu weer eens Nederlandse kost. Het eten lukt uitstekend en we genieten er van. Na het eten gaat Krisje naar Engelse conversatieles en Mandy doet de afwas. Zelf ga ik naar Yumi-san voor te internetten, ik wil nu graag 6,7,en 8 oktober intikken en versturen. Als ik halverwege ben staat Roriko-san al weer op de stoep om naar de avondworkshop te gaan. Ik laat haar wachten want anders kom ik nooit bij met de dagverslagen. Ik wil ze graag uitvoerig want ik weet dat veel familie en vrienden ze lezen. Daar is ze niet echt blij mee maar ze wacht geduldig een half uur. De avondworkshop telt twee cursisten Makie-san en Yoshio-san. Na de kennismaking draai ik een vaas voor. Roriko-san zegt dan dat het beginners zijn dus doe ik daarna basisvaardigheden en maak een aantal doorsnedes in de verschillende stadia. Daarna doet Yoshio-san een poging en ik ben verbaasd hoe goed hij heeft opgelet. Hij voelt zich erg onzeker en het lukt natuurlijk niet helemaal maar voor een beginner doet hij het verbazend goed. Ook nu weer een pauze. Tijdens de pauze over wat speciale gereedschappen gehad die ik ook al in Mikawachi had gezien en die in Nederland niet verkrijgbaar zijn. Okano-san belooft me om me naar Arita te brengen waar je die kan kopen. Als de workshop afgelopen is gaat Mandy, die mee is gegaan als toeschouwer. Thuisgekomen krijg ik een aardige verrassing want ik zie op tafel een bloemstukje staan wat Mandy heeft gemaakt. Als ik 5 minuten thuis ben komt Krisje terug van conversatieklas. Dat was heel leuk geweest en ze heeft ook een paar Amerikanen ontmoet. Met John heeft ze afgesproken om te gaan Badmintonnen. Dan kan ze echter niet want dan hebben we calligrafie. Bij een biertje en wat chips werk ik mijn dagboek bij, Lorenna Mckennit op de achtergrond. Van plan om morgen mijn dagverslagen bij te werken en de achterstand in te lopen. Al met al is het een drukke dag geweest en is het ook nog laat geworden. Om half twee duik ik erin en hoop op een goede nachtrust. woensdag 12 oktober Gisteren, om half twee naar bed maar in een keer doorgeslapen tot half negen. Je voelt je een ander mens. Het draaien en kneden heeft wel gezorgd dat de tennisarm weer opspeelt. Ik hoop dat die kneedtafel snel op zijn plek staat want het kneden in een slechte houding is toch echt de boosdoener. Ik heb niet veel te doen vandaag, dus wil ik graag twee dagverslagen bij Yumi-san gaan typen, zodat ik tenminste een beetje bijkom, nu loop ik nog een paar dagen achter. De computer wil niet starten, maar dat is slechts een los draadje, erger is dat als ik het verslag van 10 oktober bijna afheb ik het helemaal kwijtraak. Yumi-san en haar man willen van alles regelen klimmen gelijk in de telefoon om iemand te laten komen om me te helpen het terug te vinden, maar ik weet dat het echt weg is. Ik moet Ymke-san bellen om Yumi-san en haar man te laten kalmeren en dat ze echt niets voor me kunnen doen. Ondertussen heb ik goed de balen het is nu 13.00 uur en ik heb nog niks om te verzenden. Yumi-san nodigt me uit voor de lunch, agosoep (vis) Korokke (aardappelkroket met groente en vlees) GoGo (gefrituurde wortel) een gepaneerd gefrituurd visje waarbij ik les krijg hoe je dat met hachi (stokjes) moet eten. Dat is een lastige techniek, want in plaats van de stokjes naar binnen moet je ze in het visje zetten en dan naar buiten bewegen, zodat je er stukjes van af kan halen. Gelukkig krijg ik dat onder de knie. Het eten is weer heel lekker en de soep is geserveerd in een prachtige Karatsu kom. Toshiyuki-san heeft de elleboog in het verband, hij is gebeten door de hond van Okano-san. Ik moet dus oppassen voor die hond, ik ken nu al twee van zijn slachtoffers, gezien heb ik hem nog niet, gehoord wel. Krisje heeft om een uur Nichibu (dansles), dus die is allang vertrokken. Uiteindelijk zit ik tot half vier achter de computer, maar de doelstelling is gehaald. Twee dagverslagen en wat mail verstuurd en bijgelezen op de 12xholland de website en het cafe. Nu gaan we naar Okano-san om te zien wat er van het werk over is van gisteren. Daar aangekomen blijkt er niemand thuis, hard geroepen maar geen reactie, de deur van de pottenbakkerij is niet dicht en de hond is niet in het zicht, dus neem ik de vrijheid om naar binnen te gaan. Ik voel me een beetje een indringer, maar het werk wacht. Er moet nodig afgedraaid worden anders is wat ik gedraaid heb te ver gedroogd. Al het werk is netjes bij elkaar gezet en met handdoeken afgedekt, zodat het langzamer droogt, zo doet Okano-san dat dus. Ik ga aan de slag en net als alles klaar is komt mevrouw Okano binnen en ze roept haar man. Ze hebben een soort siesta gehouden als ik het goed begrijp. Maar het is allemaal OK geen probleem dat ik daar ineens binnen zit te werken. Nadat Okano-san gebeld heeft worden de verhoging en de kneedtafel gebracht en op zijn plek gezet. Dat heeft wat voeten in aarde, want de kneedtafel is fors uitgevallen en de schuifdeuren moeten eruit worden getild om hem binnen te krijgen. Mevrouw Okano serveert thee en pakt een atlas en gaat op zoek waar Nederland ligt. Ik wijs met een stokje, op dit kaartje is Nederland slechts een stip. Dan haalt ze een duur uitziende atlas legt hem toch zomaar op de kleitafel en gaat bladeren. We gaan door Europese landen, benoemen ze, in deze atlas is Joegoslavië nog een geheel, en komen bij Nederland aan. Aanwijzen waar we wonen, lachen om dat we op de grens met België wonen. Op een overzichtskaart laat ik zien hoe ik over Rusland ben gevlogen. Als alles schoon is gemaakt neem ik afscheid en loop naar de boekwinkel aan de overkant, ik heb al bijna twee gelpennen leeg geschreven, kijken of ze daar wat hebben. Dat valt tegen. Als ik in de winkel ben belt John voor Krisje, het badminton kan niet doorgaan, dat komt dus goed uit, want Krisje moet naar Shodo, kalligrafie. Vlak daarna belt Mandy, we spreken af samen te eten en gaan dan boodschappen doen. Ik loop haar tegemoet richting centrum. Zij weet een kantoorboekhandel, waar ik twee viltschrijvers en 10 kaarten koop (die zijn dus verstuurd op de dag dat ik dit verslag stuur 14 oktober, let op je brievenbus). In de supermarkt kopen we kant en klaar Japans voor in de magnetron. Terwijl ik dat opwarm en de borden klaar zet zijn Mandy en Krisje even naar de buren om te mailen. Na een eenvoudige maar toch lekkere maaltijd gaan we met zijn drieën naar Shodo. Onze sensei (meester) heet ons hartelijk welkom in de winkel van zijn vader, waarboven hij zijn atelier heeft. Zijn vader is pottenbakker en verkoopt heel veel verschillende soorten Japanse keramiek. Als ik de prijzen zie ben ik blij, dat ik me in Mikawachi zo heb laten gaan. We gaan naar boven en in het atelier staat een lage tafel met kussens op de tatamimatten. Dat wordt dus op de knieën zitten. Op de tafel een lap gevlekt (inktvlekken) viltachtig materiaal, drie inkthouders en penselen. Maar de verwachting om snel te kunnen penselen wordt niet waargemaakt. De sensei geeft eerst een lange achtergrond van hoe de plaatjes in China tekens werden en hoe officieren snel iets moesten schrijven, waardoor de tekens eenvoudiger werden en hoe daaruit weer drie verschillende stijlen zich ontwikkeld hebben. Hoe het daarna in 618 (geloof ik) naar Japan kwam en hoe de Japanners het schrift weer anders hebben gemaakt. Roriko-san is er om te vertalen, maar veel informatie is voor haar ook nieuw en ze vergeet hele stukken te vertalen en heeft niet het Engelse vocabulaire om het juist uit te drukken. Vragen stellen heeft geen zin, want de sensei geeft bijna geen antwoord daarop. Mandy zie ik is al snel afgehaakt. Ik weet op basis van wat ik al op internet gelezen heb het verhaal te volgen. Krisje is gefascineerd, omdat ze al heel wat tekens kent en de geschiedenis ook weet, voor haar vallen de puzzelstukjes van extra informatie precies op de plaats, ze geniet. Na een korte theepauze, Krisje hoeft geen chocolade en de koude thee met ijsklontjes vindt ze niet lekker, gaat de meester met het penseel aan de slag. Dat doet hij met zo’n vaardigheid, dat het een genot is om te zien. Hij maakt een paar hele mooie kanji, laat verschillende stijlen zien. de verveeldheid slaat gelijk om in fascinatie en respect. Hij weet ze ook in een keer fantastisch mooi op het vlak te zetten. Hij laat ook zien, dat er een balans moet zijn tussen de Kanji, de signatuur en de stempel en dat het wit in het vlak belangrijk is. Ondertussen weet ik niet meer hoe ik moet zitten, je krijgt zo'n last van de benen. Ik neem een toiletpauze en ga de benen even bij laten komen. Dan vlak voor het einde van de les mogen we zelf het penseel hanteren. Dat valt dus tegen, zelfs met mijn achtergrond van letterschrijven en schilderen brouw ik er niet zo veel van. Een recht afgesneden kwast heeft hij niet dus is het niet mogelijk om hem een Romeins kapitaal met schreven te laten zien, dat zit er ingestampt dus dat moet ik wel kunnen reproduceren. De sensei doet voor en wij doen, na zo gaat dat in de Japanse didactiek. Als huiswerk krijgen we mee, dat we twee kanji moeten uitzoeken om uit te kiezen, een daarvan gaan we dus kalligraferen en we moeten een paar kanji zoeken om te gebruiken als we de laatste les een stempel gaan maken. We krijgen 3 lessen de eerste twee duren 2 uur de laatste 4 uur. Ik vraag om een voorbeeld van de kanji van raku en van zen. Van raku krijg ik 4 varianten waarvan ik er een herken, omdat ik die in mijn raku-periode regelmatig gebruikt heb als dekoratie. De kanji van zen is een mooie, maar ook een lastige. Ik denk dat ik voor die ga kiezen. De les loopt uiteindelijk drie kwartier uit en we kunnen alles meenemen wat in de les gemaakt is. Wow daar zitten een paar hele mooie bij. Zorgvuldig pak ik ze bij elkaar en rol ze voorzichtig tot een stevig rolletje, zodat ze niet beschadigen. We worden door Roriko-san met de auto thuisgebracht. Voordat we uitstappen tovert ze het schema van Krisje en mij uit haar tas. Inoue-san heeft het uitgeprint. Wat opvalt is de leegte, er zijn er maar twee meer ingezet dan wat ik al wist en dat was niet veel. Het a.s. weekend is nog helemaal leeg dus een trip naar Arita, zoals Susumu-san heeft aangeboden moet kunnen. Ik probeer dat te koppelen aan het aanbod van Okano-san om in Arita gereedschappen te gaan kopen. Roriko-san zal het een en ander proberen kort te sluiten. We nemen afscheid van Mandy en Roriko-san. Binnen bekijken we de buit Krisje heeft zeker 4 kanji, die er heel mooi uitzien, een blad met de 4 seizoenen springt er uit. Zelf heb ik een heel mooi blad met de kanji zen. Zorgvuldig bewaren en thuis inlijsten! Daarna een biertje, dagverslag in het dagboek bijwerken en spinnen en muggen vangen. Ik heb geluk, de muggen vinden Krisje lekker, ze zit onder de bulten. Zelf heb ik er pas een. De antimuggenwierookspiraal wil niet goed branden, wat ik daar verkeerd aan doe snap ik niet. Het zijn ook echte grote dikke muggen niet die kleintjes, zoals bij ons en ze geven van die dikke bulten. Als Krisje gaat slapen blijf ik nog op, ik schrijf de kaarten die ik vanmiddag gekocht heb 7 stuks schrijf ik er, de andere drie wil Krisje gebruiken. Om een uur ben ik klaar en ik duik erin. Tot morgen. donderdag 13 oktober Vannacht goed geslapen. Om 8.30 uur uit bed rustig aangedaan en met krisje ontbeten. Rond half 11 stap ik de pottenbakkerij bij Okano-san binnen. Voor ik binnen ga doet hij de hond even weg. Nu heb ik een blik op dat bijtgrage monster gehad. Een middelgrote hond van een ras wat ik niet ken, kortharige dikke vacht, beige-bruin van kleur en wat wit bij de kop. Klei door de strengpers, kneden op de nieuwe hoge tafel, een genot en dan aan de slag. Ik kies ervoor om op de Japanse manier van de mast te gaan werken, vasthouden aan het werken met bats (houten plankjes waar ik op draai en wat ik thuis gewend ben) heeft niet zoveel zin. Deze werkplaats in ingericht om op de Japanse manier te werken. Nadat ik er een beetje aan begin te wennen doe ik een paar met de spiraalpatronen erop, dat is een ontdekking dat van de mast draaien daarbij duidelijke voordelen heeft en nieuwe mogelijkheden. Rond half twaalf stappen twee bezwete mannen binnen, toen ik aan kwam lopen zag ik ze bezig de rijst met de hand te oogsten. Ze hebben 4 blikjes gekoelde koffie uit de automaat bij. Ze spreken geen Engels, maar met handgebaren wordt duidelijk gemaakt dat ik eerst mag kiezen. Maar ja als je niet weet wat het is of hoe het smaakt, ik besluit een aftelrijmpje te doen en ik geloof dat ze het snappen. Lachen doen ze in ieder geval. De communicatie tussen Okano-san en mij over het vakgebied gaat vrij vlot, met handgebaren, wijzen en dingen pakken of tekenen, wij zijn vakbroeders en hebben aan een half 'woord of gebaar' genoeg. Als voorbeeld het zeempje, daar zit een rood touwtje aan zodat je ze niet zo snel kwijt raakt in de kleislib (cursisten opgelet die gaan we overnemen). Het gebaar van zeempje kwijt in de emmer en ik wijs naar het touwtje en we snappen elkaar. Om 12 uur komt Inoue-san met aanvullingen op het schema, ik vraag nog nadrukkelijk naar de afspraak, dat Susumu-san met me naar Arita wil gaan, maar dat blijft allemaal vaag. Op dinsdag de 18e is er een uitvoering van een Peking Opera in het cultureel centrum, waar we door Ymke-san voor zijn uitgenodigd. Op mijn schema staat echter een workshop, maar die wordt gelukkig gecancelled. Dan over het tafeltje bij de draaischijf, nu staat het emmertje op twee op elkaar gestapelde krukjes. Mijn verzoek voor een wat groter werkblad, waar je de gereedschappen op kan leggen wordt goed begrepen, niet enthousiast ontvangen, omdat het meer werk is en langer zal duren, twee dagen, maar het kan uiteindelijk wel. 12.45 uur naar huis voor de lunch, dat is iets met noedels opgewarmde rijst, zoete aardappels en kaki. Om 2 uur ben ik weer bij Okano-san. Nu gaat Krisje mee, ze kijkt wat en praat wat met het echtpaar Okano. Nadat ik een aardige serie heb afgerond gaan we om 16.15 richting centrum om boodschappen te doen. Dan ga ik naar Yumi-san en wil twee dagverslagen intypen. Dat wordt er voor het eten maar een want ik blijf ruzie houden met de computer, tot twee keer toe raak ik mijn ingetypte tekst kwijt. Als Krisje me komt halen voor het eten heeft ze in ieder geval wel een oplossing om dat probleem op te lossen. Als ik tussentijds de tekst selecteer en kopieer kan ik hem als ik het kwijtraak weer plakken. Na het eten wat een beetje uitloopt, omdat de rijstkoker er een uur over doet om de rijst te produceren, ga ik om 9 uur weer terug naar Yumi en doe nog een dagverslag. Gelukkig ben ik nu bij en wordt het dus wat rustiger. Ondertussen zijn er nog een paar dingen geregeld, Ymke-san wil graag een keer weer Hollands eten, aardappelen en gehaktballen en dat gaan we dus met zijn drieën maken en een paar Japanners zullen ook mee-eten. De muggen die Krisje helemaal bebulten kunnen nu worden bestreden, omdat Tishiyuki-san heeft laten zien hoe de antimuggen wierook goed wil branden. Te laat denk ik 10.45 uur ga ik bij Yumi-san weg. Krisje slaapt, de meiden hebben de afwas laten staan, dus nadat ik alles heb opgeruimd en mijn dagboek heb bijgewerkt is het een uur en duik ik het bed in. vrijdag 14 oktober Vannacht redelijk geslapen, twee keer wakker geweest, op om 7.45 uur wat vroeg is voor mijn doen. Na het ontbijt met Krisje ga ik naar Okano-sans pottenbakkerij en begin met het afdraaien van wat ik gisteren gemaakt heb. Alhoewel sommige stukken nog erg nat zijn gaat dat met deze klei (Shigaraki klei) heel goed. Een groot voordeel van van de mast draaien is dat er gelijk voldoende klei zit om de meest fraaie standringen te maken. Al met al ben ik heel tevreden met wat ik geproduceerd heb. Ik heb trouwens Machida-san gebeld dat ik bij Okano-san ben zodat hij me niet hoeft te zoeken om mijn beltegoed op te waarderen. Dat ene telefoontje naar Greetje heeft heel wat gekost. De dochter van Machida-san komt rond half elf met de kaart en zet het beltegoed op de telefoon, nee ik hoef niets bij te betalen. Domo Arigatto Gozaimas is heel erg hartelijk bedankt. Mevrouw Okano vraagt thee of koffie en het wordt dus koffie, dat drink ik in Japan een heel stuk minder dan thuis, misschien moet ik dat er maar inhouden want het voelt niet verkeerd. Tijdens de koffie kijken we foto's terug op mijn camera, dat zijn er al heel wat, we lachen heel wat af. Machida-sans dochter, haar naam weet ik nog niet, beheerst het Engels goed en op die manier worden er weer dingen bespreekbaar, zoals het verschil tussen de ene en de ander soort Kaki (vrucht) en dat degene die ik eerst niet lekker vond een overrijpe is geweest. die ik nu te proeven krijg is echt heel lekker. Als ik verder ga met werken ziet Okano-san mijn stempel waar ik mee signeer, ik leg uit hoe het teken is samengesteld en daarna laat hij zijn stempel zien, de kanji die daarop staat blijft abracadabra. Om 12.15 ga ik lunchen en mevrouw Okana wijst me er op dat ik echt handdoeken op het afgedraaide werk moet leggen. Ik volg haar advies, want het droogt hier veel sneller als bij ons. Krisje heeft gebeld en die gaat met Ymke-san naar Sasebo, waar Ymke haar kimono gaat ophalen, wat zijn die dingen duur 650 euro voor de kimono, 800 euro voor een obi, de band met strik en dan heb je nog niet de onderkimono. Krisje is op zoek naar een kleine palmtop vertaalcomputer zoiets is in Hirado zeker niet verkrijgbaar. Als ik na een eenzame lunch naar Okano-san loop voor de workshop word ik onderweg gebeld waar ik blijf, de leerlingen zijn er al. Later blijkt dat het tijdstip op mijn schema niet klopt, daar staat aanvang 13.20 uur terwijl in werkelijkheid de workshop start om 13.00 uur. Dat schema!!!! Er zijn 8 leerlingen 2 meisjes en 6 jongens. De meisjes heel timide, de jongens zeer uitbundig. Ondanks al die drukte en uitbundigheid een respect voor de sensei die in Nederland zeldzaam is geworden. Ik begin met een duimpotje om te kijken wat voor vlees ik in de kuip heb en dat kunnen ze allemaal redelijk aan, er zijn wel duidelijke verschillen maar zo is de groep ook. In Japan is het heel gewoon om geestelijk gehandicapten in een gewone klas mee te laten draaien. Niet dat er een in de groep zit maar de capaciteiten zijn overduidelijk heel gedifferentieerd. Daarna een stokpot, een houten rol daar krantenpapier over en dan klei als de pot klaar is trek je de stok eruit en kan de klei drogen. Ook dit krijgen ze allemaal voor elkaar. Dan is er nog tijd over en geef ik een demonstatie op de draaischijf wat ze fascinerend vinden. Er is ook gelegenheid tot vragen stellen maar dat blijft beperkt of Nederland steden onder water heeft. Ik moet lachen, onder water is iets anders als onder de waterspiegel, ik leg uit dat de helft van het Nederlands grondgebied onder de zeespiegel ligt en dat we het water door middel van dijken en duinen buiten houden. ook dat de functie van de meeste molens vroeger was om het water weg te pompen. Na de les wordt er voor iedereen thee met een soort deegversnapering geserveerd. Na de workshop komt het schema weer op tafel. Zaterdag naar Arita gaat niet door, dat had ik trouwens wel verwacht. Morgen is er een festival en Mandy-san geeft dan om 11 uur een demonstratie waar onze aanwezigheid gewenst is. Verder staat er ‘s middags theeceremonieles op het programma. Om 20.00 uur zal ik en bezoek brengen aan de Kyudo schietbaan voor een demonstratie. Dat is dus weer terug op het schema geplaatst en daar ben ik wel blij mee. Het lege schema is dus erg flexibel, wat leeg is wordt gewoon gevuld. Lange termijnplanning wordt dan wel lastig. Zondag ga ik demonstratie-draaien op een bijeenkomst in het cultureel centrum van Hirado, Okano-san zijn hand is nog niet beter en of ik in zijn plaats kan draaien. No problem. Er zullen ook 4 studenten zijn. Wat ik me daarbij voor moet stellen zie ik zondag wel. Als ik klein werk maak dan kan het bewaard blijven en getransporteerd worden. Morgen hoef ik ook niet bij Okano-san langs te gaan want de schijven en kneedtafel worden al om 8 uur ‘s morgens opgehaald en naar het cultureel centrum gebracht. Dan komt mijn elleboogbandje ter sprake. Ik zeg dat ik dat draag vanwege de elleboog en schouderklachten die ik chronisch heb (overbelasting). Ook dat ik de schoudermassages van Greetje mis. Een paar minuten later heb ik al een afspraak bij de masseur. Roriko-sa brengt me er naar toe en legt uit wat de bedoeling is, de masseuse spreekt geen woord Engels. Ze laat me daar achter en met handgebaren word ik de tafel op gedirigeerd, T-shirt hoeft niet uit en er gaat zelfs een extra handdoek overheen. Rare massage, denk ik. Dan gaat het kleine dametje aan de slag en ik moet zeggen dat er veel kracht in dat mensje zit, ze kneed de armen en de spieren en voelt precies waar ze wat extra's moet geven. Ik geef wel een paar au'tjes, als ze in de pijnpunten prikt. Na een uurtje sta ik herboren buiten, de prijs van 3000 yen was het zeker waard. Dan gauw naar Yumi-san voor het dagverslag, Krisje is nog niet terug uit Sasebo. Als ik bezig ben belt Mandy, die staat voor het appartement en die komt dan naar me toe. Na telefonisch overleg met Ymke en Krisje, die in de bus naar Hirado zitten, spreken we in het centrum af om uit te gaan eten. Bij Bayleaf krijgen we lekker eten, maar wel kleine porties. Krisje heeft honger en deze keer laat ze bijna niets liggen zoals ze anders wel doet. Na het eten doen we bij de super boodschappen voor het ontbijt en ik koop wat extra's om het gaatje wat er nog zit te vullen. Dan gaan we ieder ons weegs en terug op het appartement zet Krisje de televisie aan en ze gaat zappen. Charlie's Angels in het Japans nagesynchroniseerd, je moet wel erg wanhopig zijn om daar naar te blijven kijken. Al zappend komen we bij een doe het-zelf-programma waar ze demonstreren hoe je een barbecue moet metselen. Karel dat is lachen. Japanners kunnen niet metselen. Geen profielen, geen touwtje alleen een haak, waterpas troffel voegspijker en een hamer om de stenen waterpas te kloppen. Elke steen wordt apart met de haak en de waterpas op zijn plek geklopt en de stootvoegen worden alle van boven af met de voegspijker gevuld. De voegspijker wordt als maat gehanteerd voor de steenafstand. Voegen doen ze niet apart, in een keer metselen ze het vol en omdat ze de stenen verzadigd hebben met water blijft de specie zo zacht dat je de voegen mooi glad kan strijken. Als gevolg daarvan zitten de stenen aan de buitenkant helemaal onder de specie en ze worden stuk voor stuk met een spons schoongewassen. Ik heb met stijgende verbazing naar dit geklungel zitten kijken. Daarna de TV uit en met een CD van Rum op de achtergrond mijn dagboek bijgewerkt. Vandaag de eerste regenbui meegemaakt, ik was binnen bij Okano-san dus ik heb er geen last van gehad. Krisje was in Sasebo en kreeg gratis een paraplu. Het laatste biertje wat Armand in de koelkast heeft laten staan gaat nu op, het is een fles van 633 cl, rare maat. Daarna nog wat lezen en dan naar bed. Mata Ashita, tot morgen op zijn Japans, langzaam maar zeker beginnen de dagelijkse woordjes te blijven hangen. zaterdag 15 oktober 9 uur op en na het ontbijt gaan we naar de haven waar een "industriefestival" wordt gehouden. Wat dat inhoudt ontdekken we al snel, allerlei kraampjes met eten en drinken en barbeque met vis en schaaldieren. Er zijn ook kramen met gereedschappen, keramiek, messen, houten spulletjes (Hachi gekocht) maar ook huishoudelijke apparatuur, massagemat computerachtig iets en zelfs een heuse Japanse standwerker die een spetterende demonstratie geeft van een soort pan. Terwijl ik rondloop krijg ik van alles om te proeven, stukje vis, een soort koekje, een stukje inktvis. Er wordt sashimi (gerecht met rauwe vis) klaargemaakt, maar daar ben ik nog niet aan toe. Ik kom Inoue-san tegen en het tweede pakket is aangekomen. Om elf uur heeft Mandy een demonstratie bloemschikken en als we daar gaan kijken stel ik voor om een tweede tafel weg te zetten en de inhoud van het pakket te exposeren. Dat kan geregeld worden dus terwijl Inoue-san een tafel met kleed gaat regelen pak ik de boel uit. Dat valt tegen, want dit pakket is minder zachtzinnig behandeld dan het vorige. Een raku-kom is in scherven en de ander zijn allemaal beschadigd. Het steengoed is gelukkig op een na allemaal schadevrij. Het systeem van box in box met luchtkussentjes spouw is dus niet afdoende om keramiek te verzenden. Op de mini-expositie wordt wel goed gereageerd. Krisje is ondertussen afgehaakt en naar het appartement teruggegaan, ze voelt zich erg beroerd. Je weet wel dat maandelijks probleem kan in het begin erg opspelen. Dan hebben we theeceremonie die wordt uitgevoerd door Kimiko-san, de gastvrouw van Mandy. Het is de eerste keer dat ik die ceremonie meemaak en het ziet er indrukwekkend uit. Met heel veel zorg en concentratie wordt volgens een vast handelingen patroon thee gemaakt en geserveerd, je moet die dan ook nog volgens de regels opdrinken. Eerst het snoepje eten, dan de kom zo draaien dat de voorkant naar je toe staat als je de kom oppakt met de rechterhand met de linkerhand ondersteunen en dan drinken. Als je klaar bent de kom weer terugdraaien, dus eerst naar je toe tegen de klok in en dan weer terug met de klok mee. Dat hele ritueel is dus aardig complex. Daarna slenteren Ymke-san, Mandy-san en ik over de markt, we kopen een frisdrankje wat een soort breezer blijkt te zijn, ik had met mezelf afgesproken om overdag geen alcohol te drinken, maar ik drink het toch maar op. Ik haal nog gegrilde vleesstokjes en dan komt Roriko-san en het wordt even chaotisch. Om een uur hebben we weer theeceremonie, we moeten nog lunchen en daar is niet echt tijd meer voor. Roriko-san gaat de auto halen en zal iets te eten voor onderweg kopen, als we dus even gewacht hebben, in die tijd had ik wel iets kunnen kopen en eten!, komt ze aanrijden en dan moet ineens ook de mini-expositie opgeruimd. Mij lijkt dat helemaal niet nodig, maar als ik zeg dat het kan blijven staan is dat niet bespreekbaar. Snel inpakken dus, het is ondertussen al over enen en we zijn dus te laat, een doodzonde in Japan. In de auto krijgen we een paar sandwiches en hoeven we gelukkig de middag niet op een lege maag door te brengen. Het theeceremoniegebeuren van die middag is een soort lessituatie voor het hele gezin. Ouders (de moeders) en de kinderen voeren onder begeleiding van een sensei en haar hulp (dochter) de theeceremonie uit. Veel tussentijdse correcties, voor die Japanners is het dus ook aardig moeilijk om het ritueel correct uit te voeren. Nadat we al heel wat gezien hebben en ik de moed al heb opgegeven om al die details te onthouden komt een jongentje van een jaar of 8 mij les geven hoe ik het doekje wat bij het ritueel gebruikt wordt moet vouwen. Dat is al zo ontzettend lastig dat ik het hier niet ga beschrijven. Na een vijftal pogingen en heel veel correcties doe ik iets wat er op lijkt. Na het officiële gedeelte wordt het wat informeler, de communicatie blijft moeilijk, maar de sfeer is prima. Daarna brengt Roriko-san ons naar het appartement en ik ga gelijk door naar Yumi-san om het dagverslag in te typen. Voor het Hollands maal wat we gaan bereiden heeft Greetje een paar recepten gemaild en als ik dat wil printen heb ik weer iets gevraagd wat ik beter niet had kunnen doen, overschrijven was sneller gegaan maar als je eenmaal iets in beweging hebt gezet kun je dat hier niet meer stoppen. Op de computer waar ik het dagverslag op typ is geen printer aangesloten dus moet ik naar boven naar de computer van Toshiyuki-san (de heer des huizes) daar inloggen, dat is een Apple dus alles is vreemd en dan printen. OK ik heb het printje eruit gekregen. Als alles is ingetypt en de mail is bijgewerkt ( ik kom elke keer weer tijd tekort om de mail te beantwoorden) gaan we avondeten halen bij de afhaaljapanner. We bestellen tongkatzen (schitsel met een heleboel erbij en Krisje heeft iets met vlees en saus waar we de naam niet van onthouden hebben). De afhaaljapanner heeft een plaatjes menu, lekker makkelijk. Aan de haven eten we het op een bankje smakelijk op in het maanlicht. Bijna volle maan. Dan lopen we via de Dutch wall naar het appartement waar we opgehaald zullen worden voor Kuydo watching (kijken naar boogschieten). We bellen Mandy en die wil ook wel mee. Onze chauffeur en tolk Yuki Katayama-san komt ons 5 voor 8 ophalen en om 8 uur komen we bij de schietbaan aan, zoals in mijn schema staat! Het is daar echter pikdonker, je ziet haast geen hand voor ogen. Terwijl Yuki-san gaat bellen schrikken we ons rot, is dit het inbraakalarm wat afgaat. Een ouderwetse sirene die zo langzaam op gang gaat en dan eenmaal op tempo een oorverdovend lawaai maakt, verscheurd de nachtelijke stilte. We staan er vlak onder en het is zelfs met je handen over je oren oorverdovend. Als de herrie is afgelopen legt Yuki-san uit dat eenmaal per maand op de 15e om 8 uur de waarschuwingssirene wordt gecontroleerd of die nog wel werkt. Ondertussen hebben Krisje en Mandy besloten om naar Ymke-san te gaan die vlakbij woont en om daar naar een video van een Japanse musical te gaan kijken. Ik blijft met Yuki-san wachten en na enige tijd komt er iemand opdagen. Inderdaad ze oefenen elke zaterdagavond, maar het tijdstip is niet zo duidelijk. Als wat later blijkt de hulpmeester het schietlokaal betreed doet hij eerst een welkomstritueel naar een soort schrijn wat aan de muur staat. Een keer kort, twee keer lang bukken, twee keer klappen, een keer kort en een keer lang bukken en een keer klappen. Iedereen die die avond binnenkomt begint met dit ritueel zelf voordat er iemand begroet wordt. De schuifwand wordt weggeschoven en achter op de schietbaan wordt de aarden wal natgemaakt en geveegd. Deze wal die bedoeld is om de pijlen op te vangen en is overdekt. Er worden schietschijven van 50 cm doorsnee op geplaatst en ik schat de afstand tussen schiethal en doelzone 30 meter. Later blijkt dat ik er maar 2 meter naast zit. De afstand is 28 meter. Het lijkt me onmogelijk om op die afstand, die doelen te raken. Ondertussen druppelen een paar mannen binnen, uiteindelijk zullen het er 5 worden. We worden steeds aan elkaar voorgesteld en er wordt dan informeel gepraat. De sfeer is aardig ontspannen en ieder doet heel rustig aan. Geen haast, rust, concentratie en kalmte. De hulpmeester lost twee oefenschoten op een soort oefendoel in de schiethal en lost daarna een paar schoten op het doel twee van de drie raken de schijf. De spanning van de boog is groot, als je het geluid hoort als een pijl op de pees wordt gezet hoor je al dat die erg strak gespannen staat. Een beginnersboog heeft een spankracht van 9 kg nodig. De boog van de meester 21 kg. Als je ziet in welk bewegingsritueel de boog gespannen moet worden, eerst voor je dan indraaien boven je hoofd, de linkerarm die de boog vasthoud strekken en daarna de pees verder naar achter trekken, totdat deze maximaal gespannen staat. Deze stand even vasthouden en dan laten gaan. De rechterhand langzaam de beweging af laten maken en de linkerhand de boog in de voorgeschreven stand houden en het schot afwachten. Dit hele ritueel in slow motion. Bij de hulpmeester is het haast niet zichtbaar, maar bij een leerling die al op het doel mag schieten is de enorme kracht, die hiervoor nodig is duidelijk zichtbaar en hoorbaar. De spieren trillen en waar de punt van de pijl tegen de boog ligt, met als enige ondersteuning de duim van de linkerhand, tikt de pijl in trilling tegen de boog. (voor insiders: hetzelfde geluid als Rudi de stok wil loslaten maar dat niet kan. ) Het mikken gaat niet langs de pijl maar op basis van de houding en door het kijken met twee ogen waarbij het rechteroog langs de boog een bepaald punt van het doel moet zien, eerlijk gezegd begrijp ik niet hoe ze dat voor elkaar krijgen. Samengevat is het RUST CONCENTRATIE en ONTSPANNEN KRACHT. Indrukwekkend, De meester heeft de hele avond nog geen schot gelost maar geeft houdingcorrecties aan een man die al de hele avond niets anders doet dan de boog spannen en de pijl in een oefendoel schieten, dat staat op en meter afstand dus het gaat alleen maar om het oefenen van de houding, het spannen van de boog en het lossen van het schot, mikken is er nog niet bij. Deze man is er nog niet aan toe om op de baan op het doel te schieten. Net als bij de theeceremonie moet de beweging correct zijn en is er maar een goede manier. De details zijn heel klein maar de meester ziet alles. Ik besef dat Kyudo les gewoonweg niet kan in twee bijkomsten en het kijken alleen is een genot geweest. Nadat ik het boek wat Lucas me geleend heeft had gelezen was dit besef er wel maar je hoopt dat je toch een keer een boog mag vasthouden en een schot mag lossen. Ik begrijp nu dat zoiets binnen Kyudo onvoorstelbaar is. Om kwart voor tien, als mijn chauffeur en tolk al langer zit dan hij klaarblijkelijk op kan brengen (uitzonderlijk gedrag voor een Japanner) vertrekken we. Ik bedank nederig dat ik heb mogen kijken naar hun kunst van het schieten van de boog en wordt bij het appartement afgezet. Krisje is nog niet thuis en onder het genot van een biertje luister ik naar Beethovens negende symfonie. Om 11 uur duik ik erin en slaap al bijna als Krisje even later thuiskomt. We praten even bij en daarna draai ik me om terwijl zij nog wat verder leest in een spannend boek. Ik ben zo vertrokken naar dromenland. zondag 16 oktober Een heel mooie ochtend, om 8 uur op en het is alweer mooi weer. Een lekker zonnetje, een beetje wind, het zal vanmiddag vast wel weer warm worden. Maar dan zit ik binnen, vandaag ga ik demonstratie draaien in het cultureel centrum van Hirado waar een soort nijverheidsbeurs wordt gehouden. Ik ga ook proberen of ik daar wat werk wat ik heb meegenomen kan wegzetten, het staat niet in het schema, maar daar komen veel mensen dus waarom niet proberen daar een mini-expositie te houden. Bij het ontbijt houden we ons aan het zondag ritueel van thuis, eieren met spek, lekker een vertrouwde smaak op de papillen. Na het ontbijt bel ik Roriko-san op of we worden opgehaald of zelf moeten lopen, zij komt ons vlak voor tienen ophalen. Bij het cultureel centrum is het al erg druk en een parkeerplaatsje is moeilijk te vinden. Roriko-san zet ons af en zegt ons bij de ingang te wachten totdat ze de auto heeft weggezet. In Japan zijn er heel veel mensen die bij dit soort manifestaties het verkeer regelen, reflecterende vestjes en een rode en groene stok of vlag in de hand, waarmee ze het verkeer regelen. Het is een beetje overdreven zoals zij het verkeer regelen. Op een niet zo drukke kruising staan toch al gauw 3 man om het verkeer te regelen. Als we naar binnen gaan zien we allerlei verschillende activiteiten, Heel veel mensen in witte schorten, bloeddrukmeters, formulieren invullen, rode veertjes die veel mensen dragen, is het hier soms een bloedbank? De rode veertjes krijg je als je iets voor het goede doel schenkt, 100 yen is een normaal bedrag om in de collectebus te doen. We krijgen na onze donatie ook een mooi rood veertje opgeplakt en krijgen ook een potloodje. Een plastic clip met een potloodpuntje als uiteinde. Waar al dat medisch nou voor is wordt me niet helemaal duidelijk. Later zie ik Krisje en Mandy en die hebben een pleistertje opgeplakt gekregen, als je niet tegen alcohol kunt wordt de huid daaronder rood. Niets te zien bij hun dus geen alcoholallergie. Ik heb zo'n pleister niet nodig. Even terug naar het begin, als Roriko-san de auto heeft geparkeerd gaan we naar binnen en worden wij op een bank geparkeerd terwijl zij gaat uitzoeken waar de draaischijf staat. Na 10 minuten komt ze terug en lopen we naar een zaal, een gang verder. In deze zaal allerlei handnijverheid, houtsnijwerk, keramiek, manden vlechten, textiel werk, calligrafie, tekeningen en nog veel meer werk wat door lokale nijvere handen is gemaakt. Achter in die zaal in een hoekje staan twee draaischijven en de kneedtafel. Okano-san en zijn vrouw zijn er allebei en ze hebben een hele grote vierkante tafel (4 tafeltennistafels aan elkaar) met daarop het werk van Okano-san. De tafel staat al aardig vol maar als ik voorstel om mijn werk te exposeren wordt er gelijk een plek in het midden vrijgemaakt. In het midden kan je het echter het slechtste zien en als ik vraag waarom daar dan blijkt dat de angst voor vastpakken en beschadigingen de reden is. Op mijn aandringen krijg ik toch een plek aan de rand van de tafel en later wordt inderdaad het werk vastgepakt en van dichtbij bekeken. Beschadigd wordt er echter niets. Als het werk er net staat vraagt Roriko-san wat het moet kosten als iemand wat zou willen kopen. Na overleg komt er een kaartje met 3000 yen per stuk te liggen, wat prompt weer weg moet als Inoue-san, de voorzitter van het 12xholland comité, het ziet liggen. Deelnemers horen niet commercieel te zijn. Mij maakt het niet uit, de belangstelling van het publiek en de verwondering zijn voor mij genoeg. Mevrouw Okano heeft haar zinnen gezet op een van mijn raku-potjes en nu ze het niet kan kopen schenk ik het haar. Van half elf tot drie uur draai ik op de schijf en maak wat dingen, het licht is slecht en de concentratie niet zo groot dus echt tevreden ben ik niet. Ik draai voor de eindpresentatie in overleg met Mandy een paar vazen die zij zou kunnen gebruiken als het allemaal lukt met bakken en glazuren. De lunch bestaat uit een bento-box en een flesje groene thee. Een complete maaltijd met vis, vlees, groente, rijst en is smaakvol. Er wordt ook iets traditioneels gedemonstreerd. In een grote natuurstenen kom gaat rijst en met grote houten hamers slaan twee mannen dit fijn en door er water aan toe te voegen wordt het deeg. Het is arbeidsintensief en zwaar werk om een kleine bol met deeg te maken. Het schijnt wat bijzonders te zijn want de Japanners staan er voor in de rij om het te kunnen kopen. Van een vrouw die ze aan het inpakken is krijg ik er een in de hand gedrukt en dus weer iets nieuws te proeven. Het is een rijstdeegbal waar nog een paar stukjes rijst inzitten, het is zelfs warm geworden van het slaan met de hamers, aan de buitenkant zit een zeer smaakvol kruidig laagje wat gemaakt is van sojabonen. De eerste hap is de ervaring van een deegbal maar als ik verder eet raak ik daar aan gewend en is het best lekker. Volgens Krisje is het iets wat normaal gesproken met nieuwjaar wordt gemaakt en het heet Mochi. Dat deegachtige tref je in meer Japanse lekkernijen aan, bij de theeceremonie en bij Okano-san heb ik ook al deegachtig dingen met een vulling gegeten. Tussendoor loop ik nog even door de hal en vind nog een paar leuke souvenirs. Ik ruil een kleine vlieger voor een raku-potje en probeer nog iets van het programma mee te pikken wat op het podium word gepresenteerd. Krisje heeft alles gezien maar ik niet meer dan een flits van kinderen die een show geven op Japanse trommels. Als er geen show is op het podium, is er harde achtergrondmuziek waar je lichtelijk gestoord van wordt, het zijn stukken uit westerse opera's (o.a.Verdi) die worden afgespeeld op een speeldoos. Het wordt ook de hele tijd herhaald zodat het aardig eentonig wordt. ‘s Middags houdt er iemand een speech die eindeloos lang duurt. Als de speech klaar is worden de Japanners ineens superefficiënt, het einde van de speech is ook het einde van het gebeuren en in een half uur tijd is de zaal ontruimd, alle spullen zijn ingepakt en meegenomen alle tafels en stoelen opgeruimd. Het enige wat achterblijft zijn de draaischijf en de spullen die ik gedraaid heb. Zelf heb ik ook heel snel de mini-expositie moeten opruimen, want anders hadden ze het tafelkleed er bij wijze van spreken onderuit getrokken. Het probleem met de draaischijf en het werk en later als de kneedtafel buiten op het plein staat is me niet helemaal duidelijk, maar ik maak me er niet druk over, ze lossen het maar op en ik zie morgen wel wat dat voor gevolgen heeft. Er blijken 3 bentoboxen over en Krisje krijgt die in de handen gedrukt. Een beetje wrang want toen Krisje en Mandy wilden gaan lunchen was bijna alles uitverkocht en wat Krisje bestelde bleek niet erg lekker. Ze hebben toen in een restaurantje verderop wat gehaald maar dat viel ook tegen. We worden thuis afgezet en Krisje begint aan een bentobox en ik ga naar Yumi-san voor mijn dagverslag. Als ik daar binnenkom is het een drukte van belang en ik wordt voorgesteld aan Marina Tanzawa, zij is een Spaanse en is twintig jaar geleden met een Japanner getrouwd en woont sindsdien in Japan. Er is die middag bij Yumi-san een Spaanse maaltijd, daar had ik al eerder over gehoord maar die zou om 4 uur afgelopen zijn, blijkbaar is het uitgelopen. Ik krijg niet de kans om aan het dagverslag te beginnen maar wordt naar de eetkamer gedirigeerd om daar aan te schuiven aan de gedekte tafel. De soep, de paella en het nagerecht van perzik op een soort zoet ei laat ik me uitstekend smaken. Ondertussen de hilariteit over mijn lengte, dit zijn dus allemaal vrouwtjes van boven de 60 en allemaal heel klein van stuk. Als ik op mijn knieën zit steek ik nog steeds boven ze uit. Ik deel kaarten van mijn werk uit en die worden in dank aanvaard. Ik probeer toch zo snel als kan me daar los te maken om achter de computer te gaan werken, om 18.00 uur staat namelijk het maankijken, met Japanse klassieke muziek op de achtergrond, op het programma. Maar ondertussen heeft Krisje de computer in bezit genomen. Haar camera zit vol en ze wil de foto's overzetten op haar memory-stick. Dat lukt en daarna kan ik aan de slag met de mail en het dagverslag. Krisje is al weg als ik klaar ben met het dagverslag en blijkbaar ben ik het vervoer misgelopen. Ik bel Mandy maar krijg Roriko-san aan de telfoon, verkeerd nummer gekozen, leg haar de situatie uit en zij gaat het op lossen. Uiteindelijk betekent dat dat ze zelf rijdt. Ik voel me wel een beetje opgelaten dat ze nu weer voor me klaar moet staan, want toen ik belde zei ze dat ze met het avondeten bezig was. Als we op de heuveltop een paar kilometer buiten de stad aankomen is het lastig een parkeerplaatsje te vinden, het is erg druk. Wanneer we Mandy en Krisje zien, dan ga ik voor het eerst als een echte Gajin(buitenlander) in de fout, met mijn schoenen aan banjer ik over het zeil, wat over de grond is uitgespreid, naar ze toe. Papa je schoenen! roept Krisje en ik besef de blunder. Beschaamd trek ik ze uit ondertussen verontschuldigingen makend aan de mensen om me heen. Het programma is net begonnen en ik heb nog niets gemist. Eerst een Japans snaarinstrument (de naam gok ik nu: koto) en fluit, zij spelen twee nummers, het is jammer dat de fluit erg veel ruis op de microfoon veroorzaakt, het is mooie muziek, het tweede nummer klinkt beter omdat de fluit daarbij ingetogener speelt. Daarna komt een groep in het wit geklede mannen en vrouwen met zwarte mutsen het podium op, zij hebben een aantal blaasinstrumenten en wanneer zij beginnen te spelen is dat een unieke ervaring. De klankkleur van de instrumenten is heel scherp, er zit een soort orgelachtige klank doorheen, en de muziek is heel schel met veel dissonanten, als ik met mijn westerse oren oneerbiedig mag beschrijven, een door merg en been gaand kattengejank, toch maakt deze muziek diepe indruk, formeel, statig en klagerig zijn woorden die het meer eer aandoen. Als na het eerste nummer de instrumenten worden uitgelegd blijkt het instrument met de blaaspijpen naar boven verantwoordelijk te zijn voor de vreemde orgelachtige klanken. het is een soort riedelend akkoord wat er uit komt. Het heeft een heel apart soort charme dat geluid. Yoshio Koteda-san die naast me is komen zitten, hij is lid van het uitvoerend comité van 12xholland, legt me uit dat dit de oudste nog levende muziek ter wereld is, dat het zijn oorsprong heeft in Mesopotanië en dat het via de zijderoute in Japan is terecht gekomen. Het tweede nummer wat ze vertolken wordt normaal gespeeld op een Shinto-bruiloft. Shinto is de oudste religie in Japan die naast het boeddisme bestaat. Daarna is er een optreden van Hayabushi, volksmuziek en dans, maar bij deze groep, die 7 jaar geleden is opgericht, is dat in een modern jasje gegoten. We krijgen twee spetterende dansen te zien met veel hai hai hai kreten. Daarna is er een soort schooloptreden, de beste onderdelen van het programma zijn nu geweest en het lijkt dat zeker de helft van het publiek is vertrokken. Onze chauffeurs hebben het koud, zelf heb ik het ook niet warm want ik heb mijn jas aan Krisje gegeven. Op het voorstel om te vertrekken wordt door iedereen gretig ingegaan en zodoende zitten we om 5 over acht weer op het appartement. Ik eet de tweede Bentobox van die dag en ruim daarna de koelkast op. We hebben die dag teveel eten gekregen en in de koelkast liggen dingen die we niet gebruiken, voordat de dingen bederven kan ik ze beter aan Yumi-san geven. Als ik daar om 9 uur aanklop, blijkt dat ze inderdaad vroeg naar bed gaat. Het lijkt me beter om een volgende keer daar niet meer na 8 uur aan te kloppen. Yumi blijft echter heel vriendelijk en hartelijk en neemt het eten aan en biedt mij een biertje aan, ik wijs dat echter beleefd af, ik maak al genoeg inbreuk op haar privé-leven. Ik zit er elke dag achter de computer en ik val binnen als het mij uitkomt. Ik kan door het taalprobleem niet eens overleggen wat haar het beste uit zou komen. Mijn schema laat me echter ook niet veel ruimte om een tijdstip in overleg te kunnen kiezen. Terug op het appartement ben ik een beetje rusteloos en besluit ik om een avondwandeling door Hirado te maken. Krisje blijft lekker liggen lezen. Op zondagavond na 9 uur valt er in Hirado niets te beleven. De straten zijn uitgestorven. Je ziet een enkeling het huisvuil aan de straat zetten en uit een paar restaurantjes komt wat stemgeluid en zachte muziek. Bij een zo'n restaurant stap ik binnen en bestel een biertje. De eigenaar spreekt een beetje Engels maar als ik vraag of de vissen die in het grote bassin zwemmen wat naast de bar ligt, die vissen zijn waar je door dood kunt gaan als ze verkeerd worden klaargemaakt, begrijpt hij me niet en lacht om me omdat ik denk dat je dood kunt gaan aan het eten van vis. Later als ik wegga en ik een meisji (visitekaartje) van 12xholland geef ontdooit hij een beetje en is een beetje toeschietelijker. Het is een heel sfeervol ingericht restaurant en voor verse vis zal het wel een uitstekende plek zijn. Als ik sashimi ga eten dan zal het hier zijn. Ondertussen als ik mijn wandeling vervolg blijft Hirado uitgestorven. Er valt echt niets te beleven. Ten einde raad, dit is een beetje overdreven, stap ik bij Hana binnen. Ayanari-san heet me hartelijk welkom en ik bestel weer een biertje. Hier krijg ik meer aanspraak van Ayanari-san, maar ook Mei, dat meisje met dat hele hoge stemmetje probeert een gesprek aan te knopen. Dat is aardig hopeloos. Zelfs het Engels van Ayanari is heel erg beperkt want ondanks dat ik uitdrukkelijk gezegd heb dat ik geen eten hoef gebeurt het volgende. Omdat een gesprek moeilijk is probeer ik hem om mij de gerechten op de menukaart uit te leggen zodat ik volgende keer weet wat hij op de kaart heeft staan. Zo wandelen we door heel wat gerechten en als we bij gefrituurde kip en vis komen zeg ik dat we die de vorige keer dat we bij hem waren gegeten hebben en dat dat lekker was. Hij denkt echter dat ik dat wil bestellen en zo staan er dus binnen 5 minuten twee borden voor me klaar. We delen het leed ik eet de kip op en hij neemt de vis terug. Het blijft echter gezellig en we gaan toch nog verder met de menukaart, Koreaans moet ik voor oppassen want dat schijnt heel erg heet te zijn, Ayanari-san maakt een gebaar alsof hij vuur spuwt, spicy, very spicy. Dan gaan we taalles doen en wisselen wat uit, domo arigatto gozaimas is heel hartelijk bedankt, Dat schrijft hij phonetisch op en met geen dank graag gedaan heeft hij erg veel moeite want een "g" kan hij haast niet uitspreken. Ondertussen is de zaak leeg en ik vertrek als laatste na een hartelijk afscheid en buiten door het voltallige personeel uitgezwaaid. Om half twaalf duik ik erin, moe genoeg om te kunnen slapen. maandag 17 oktober 8.30 op en lekker fris gedoucht, een minder smakelijk detail, maar na drie dagen eindelijk naar de wc kunnen gaan. Dat lekkere Japanse eten heeft als nadeel dat er weinig vezels in zitten en dat je verstopt raakt, daar ben ik sowieso gevoelig voor. Zoals Roriko-san me opgedragen heeft bel ik Inoue-san op, dit is voor de afspraak van het ophalen van het werk bij het cultureel centrum wat ik daar gisteren gedraaid heb. Vanmorgen zal ik om 11.00 uur opgehaald worden om de mini-expositie in de vitrine in de entree van het gemeentehuis in te richten. Terwijl ik bij Yumi-san bezig ben met het dagverslag belt Roriko-san dat de afspraak is gewijzigd en dat ik pas om 13.00 uur zal worden opgehaald. Dat geeft me meer tijd voor het dagverslag en op mijn gemak typ ik dat uit. Als ik het teruglees is het inderdaad een heel verhaal geworden. Ik denk niet dat ik elke dag zoveel tijd kan vrijmaken om zoveel te schrijven. Gelukkig heb ik geen probleem meer met het kwijtraken van de tekst, gisteren is het Mandy voor de eerste keer overkomen en daar baalde ze stevig van. Yumi-san haalt me bij de computer weg, ze heeft broodjes gemaakt en koffie gezet. Koffie, dat is zeker drie dagen geleden dat ik dat het laatst gedronken heb. Ze heeft lekker gegeten van de bentobox die ik haar gisteren met de andere dingen uit de koelkast gegeven heb. Iets na enen haalt Roriko-san mij op en gaan we naar het gemeentehuis, Krisje rijdt mee die gaat later naar Ymke toe. In de hal komen twee mannen in het pak helpen bij het openen van de vitrine. dat is niet zo moeilijk, maar met het sluiten zijn ze, nadat ik het heb ingericht, veel drukker. Het lipje waar het slotje aan zit is losgelaten en het is een hele puzzel, voordat de vitrine weer op slot zit. Een rare contradictie, Japanners zijn zo eerlijk, als je iets vergeet krijg je het als het maar even mogelijk is terug, waardevolle dingen kan je zomaar laten liggen, maar toch wordt alles afgesloten. Ik heb nu nog anderhalf uur, voordat ik de afspraak heb met Inoue-san, ik blijf in het centrum bij de haven en maak een paar erg toeristische foto's. Daarna wat schetsen in mijn schets/aantekeningenboek. Dat levert een paar aardige studies op van de heuvel met het fort en een paar bootjes in de haven. Ik ben heel tevreden met mezelf, ik kan het nog steeds. Dan loop ik naar het cultureel centrum en aangezien ik te vroeg ben loop ik er omheen langs de waterkant waar je een prachtig uitzicht hebt op de baai en het eilandje wat daar middenin ligt. Op dat eilandje een Tori (een typisch Japanse poort) met daarachter een huisje. Later vraag ik Inoue-san wat dat is, het is een Shinto schrijn wat eenmaal per jaar wordt bezocht tijdens een feestdag. Als ik terugloop naar de ingang zie ik het blokkendoosautootje (ze hebben hier heel veel kleine compacte blokdoosvorm-achtige autootjes) van Inoue-san al staan en aangezien de zijdeur openstaat ga ik naar binnen en loop de zaal in. Inoue-san en Okano-san zijn druk bezig en de grote pot, die op de draaischijf staat wil er niet af. Ik had dat probleem al voorzien en had bedacht om een snijdraad mee te nemen. Helaas ben ik niet verder gekomen dan alleen het idee. Mevrouw Okano is trouwens al onderweg met een snijdraad. Daarna is alles snel opgeruimd en gaan we naar de pottenbakkerij. Daar aangekomen wordt bevestigd wat ik eigenlijk al gezien had. het draaiwerk is al veel te ver gedroogd en wordt het heel lastig om het af te werken. Ik ga gelijk aan de slag en met heel veel moeite krijg ik de meeste potten afgedraaid, het kost veel meer tijd en kracht en het risico op beschadigingen is groter, omdat ze makkelijker loslaten en dan van de schijf afschieten. Dat gebeurt me een paar keer, maar de schade blijft beperkt. Tegen zessen ben ik klaar, een paar die ik niet wil afdraaien mag ik van Okano-san niet in de kleiton gooien, hij wil ze voor plantjes gebruiken. Ik haast me naar het appartement, want om 7 uur begint de volgende workshop. Met Krisje had ik afgesproken om als ik klaar was met afdraaien te kijken wat we zouden doen met boodschappen en eten. Nu is er geen eten en geen tijd meer voor boodschappen, spijt dat ik de bentobox die gisteren over was heb weggeven. Ik flans wat in elkaar met wat restjes: een soort Japanse cup a soep, een kwart meloen en pennywafels, de ergste honger is gestild. Vanmiddag heeft Krisje de was gedaan en buiten opgehangen, de wind heeft echter de droogmolen omgewaaid en een punt is door twee papieren schermen gegaan (dat kan de beste overkomen; maak je geen zorgen Hans, is kwestie van een papiertje vervangen; red.). Balen om schade aan het appartement gemaakt te hebben, hoe moet ik dit nu aan Yumi-san vertellen. OK iedereen die dit leest en Krisje kent weet dat dit soort dingen haar overkomt, toch zal ze een keer moeten leren om de dingen die ze doet beter te overdenken en stil te staan bij wat de beste methode is om iets aan te pakken. Ik eet dus snel en alleen, Krisje gaat naar Mandy en die zullen samen wat gaan eten. Later hoor ik dat ze frietjes met een hamburger hebben gegeten. Net op tijd ben ik terug bij de pottenbakkerij. Onderweg had ik al een hond lelijk tekeer horen gaan en het is inderdaad het beest van Okano-san. Het zit aan een lijn vast bij de deur naar het binnenplaatsje waar zijn hok is, voor hem zijn een paar krukjes en een krat gezet, zodra iemand binnen anderhalve meter afstand komt gaat het mormel grommen, blaffen, de oren plat naar achter en de neus opgetrokken zodat de scherpe tanden dreigend te zien zijn. Geen lekker knuffelbeest, ook tegen Okano-san doet het beest zo lelijk, alleen mevrouw Okano kan het beest met een stukje gedroogd vlees lijmen en naar buiten dirigeren. Wat een vals beest. Er is een man van de krant, die heel wat foto's neemt tijdens de workshop, benieuwd wat er straks allemaal over me geschreven wordt. De workshop is voor beginners, die willen leren draaien. Ik sta voor een hele opgave om de basisbeginselen in drie lessen uit te leggen. Ook nu weer is de taal de bottleneck bij het overdragen van informatie. Voordoen - nadoen is de belangrijkste didactiek. Okano-san geeft ook aanwijzingen en alhoewel er verschillen zijn tussen onze werkwijzen is het basisprincipe hetzelfde. Ook even voor het dilemma gestaan van welke basis ik uit moet gaan, de Japanse waarvan ik nu begrijp hoe ze hier te werk gaan of de eigen Europese aanpak. Ik kies voor de laatste, dat is voor hun een eenmalige kans om daar even van te proeven, als ze verder willen gaan zullen ze nog genoeg van de Japanse methode kunnen leren. Okano-san maakt duidelijk, dat kneden van de klei wat de eerste stap is als je gaat draaien in Japan, 3 jaar duurt. Ik hoop, dat het niet op dezelfde manier gaat als bij Kyodo en dat je dan alleen maar mag kneden, totdat je dat beheerst en dan door naar de volgende stap. Het kneden gaat zoals verwacht moeilijk, zeker omdat spiraalkneden hier de keuze is, de ossenkopmethode is ze onbekend. De volgende stap bolletjes maken en op de schijf gooien gaat beter. Zelf moet ik goed op blijven letten met de aanwijzingen, als ze aan het werk gaan op de draaischijven, omdat deze met de klok mee draaien is alles voor mij spiegelbeeldig en ingrijpen en corrigeren is voor mij een heel stuk moeilijker. Omdat er maar drie schijven zijn komt niet iedereen aan de beurt. Tussendoor hebben we nog een pauze met thee, deegballetjes, een soort wortel in het zuur. Voor mij hebben Krisje en Mandy, die ook zijn komen kijken, sushi meegebracht, want ik zal wel honger hebben, jongedames nogmaals bedankt, daar eet ik gauw een paar zelf van op en verdeel de rest onder de cursisten. Als de workshop is afgelopen wordt alles weer zeer zorgvuldig schoongemaakt en opgeruimd. Zelf krijg ik amper de kans om iets schoon te maken, het wordt allemaal voor me gedaan. Helaas verdwijnt mijn zeempje daarbij in de afvoer en er wordt me verzekerd dat het morgen uit de put ? gevist zal worden door mevrouw Okano. Hoe zeer ik ook zeg dat het niet zo erg is en dat ik een zeempje van Okano-san kan gebruiken en dat mevrouw Okano niet al dat werk hoeft te doen voor een oud stukje zeem, ze blijven aandringen dat het aan mij teruggegeven moet worden en er blijft me niets over dan daarin te berusten. Krisje en Mandy zijn al iets eerder vertrokken en daar heeft mevrouw Okano ook al er op gestaan om Krisje naar het appartement te brengen alhoewel dit maar 10 minuten lopen is. Ze vond dat te gevaarlijk in het donker. Na afscheid van ieder te hebben genomen, otskare sama deshita, brengt Roriko-san me naar huis en daar aangekomen is het even relaxen en het dagboek bijwerken. Het is ondertussen erg hard gaan waaien en de wind giert om het huis. Ik ben moe en duik er iets over elf in. dinsdag 18 oktober 8.00 uur op en het waait nog steeds hard. Schuimkoppen op de golven in de baai. Waarom het zo tocht in het appartement, de schuifdeuren zitten niet zo goed dicht. Gisteravond tijdens de beginnersles veel kneedtechniek voorgedaan, dat voel ik wel in de arm en schouder maar het is niet hinderlijk. Vanmiddag heb ik een gevorderdengroep dus dat is fysiek een stuk relaxter. Straks moet ik bij Yumi-san te biecht over de gaten in de papieren schermen, daar zie ik wel tegen op. De reisverzekering dekt de schade dan wel maar toch voelt dat niet lekker. Bij het ontbijt hebben we Frans notenbrood volgens de verpakking, het is het gewone brood met wat walnoten erin, het Franse eraan is de verpakking. Een beschrijving van Somalische kleding in het Frans en de woorden Paris, Pain en Marie Francois gecombineerd met een modeplaatje uit de jaren 20. Zoals ik later hoor heeft Mandy hetzelfde notenbrood gekocht maar bij haar zit er een hard stukje in en breekt er een stuk van een kies af, balen dus, maar reparatie kan wachten tot ze in Nederland is. Om 10 uur gaat Krisje naar Nichibu en ga ik bij Yumi-san de mail lezen en beantwoorden en het dagverslag intypen. Yumi-san maakt er echter helmaal geen probleem van alsof gaten in het papier dagelijks voorkomt. Als ik om 12 uur klaar ben, kan ik er weer helemaal tegenaan. s'Middags begint de les rustig met twee leerlingen en later komen er nog twee bij. Ze zijn ieder voor zichzelf met iets bezig en daar hoef ik niet veel instructie of zo bij te geven, ze weten precies wat ze willen maken en hoe ze dat moeten doen. Om wat te doen te hebben ga ik dus draaien op de schijf, het gevolg is dat ze allemaal bewonderend komen staan kijken en om ze wat te leren ga ik verzoeknummers draaien. Ze mogen zeggen wat voor soort vorm ik moet draaien en als ik dat doe dan wijs ik op de specifieke problemen die bij die vorm horen en waar je dus goed op moet letten wil een dergelijke vorm lukken. De Spaanse Marina-san is een van de kursisten deze middag en met haar erbij is het communiceren een stuk makkelijker, haar Engels en Japans zijn erg goed. De thee is weer met veel hapjes erbij en zelfs een soort minipizza en weer moet ik alles proberen. Daarna blijven we heel lang zitten (tot 17.00uur) en worden er vragen gesteld over Holland en over mijn familie. Mijn telefoon heeft wederom geen beltegoed meer en de enige verklaring die ik nu kan bedenken is dat omdat ik niet weet hoe ik dat ding moet blokkeren hij vanzelf iets of iemand heeft gebeld en de lijn open is gebleven. Roriko-san zal dat probleem wel weer oplossen. Gebeld worden kan dus wel en ik krijg Mandy aan de lijn. We spreken af om onderweg naar het cultureel centrum iets bij de friet en hamburgershop te eten. In het Cultureel centrum wordt een Peking-opera opgevoerd. De toegang is gratis voor alle inwoners, omdat deze uitvoering is ter gelegenheid van een soort gemeentelijke herindeling, waarbij Hirado groter is geworden. De groep Gajin (buitenlanders) heeft afgesproken bij het gemeentehuis, zodat ze gezamenlijk naar binnen kunnen gaan en bij elkaar kunnen zitten. Krisje gaat op eigen gelegenheid naar het stadhuis en we zullen haar daar treffen. Bij het gemeentehuis is nog niet iedereen er en we moeten nog even wachten. We leren weer een paar nieuwe gezichten kennen, tot mijn verrassing is de Amerikaan Kent 5 cm langer en moet ik een beetje omhoog kijken, raar gevoel. Alegra en Jill hebben we al eerder ontmoet bij Hana, de nieuwe gezichten voor mij zijn : Zandra, Kent, Steve, John, Mario, C-J en Greg. Het zijn allemaal Amerikanen behalve Greg die komt uit Engeland, Later als we in een restaurant aan de haven gaan eten zal Gail, uit Schotland, zich nog bij het gezelschap voegen. Het is mijn eerste Peking-opera en uit boeken weet ik dat het met zang, dans en acrobatiek gepaard gaat. We hebben hele mooie plaatsen midden in de zaal op voldoende afstand en hoogte zodat we een mooi overzicht hebben over het toneel en net niet te ver weg zitten om de mimiek te zien. Het begint met de muziek, echt heel chinees schetterend en trommelend, dan gaat het doek open en worden we voorgesteld aan de figuren uit het stuk. De kostuums zijn van glimmende zijde en in felle kleuren, waarbij de primaire kleuren, rood, geel en blauw, de boventoon voeren. Naarmate de personen belangrijker zijn hebben ze een ingewikkelder hoofdtooi met steeds meer glimmers erop, strasssteentjes of zoiets, verder hebben de belangrijkste figuren twee veren op hun hoofd die als een gewei vertraagd de bewegingen die ze uitvoeren volgen en soms vastgepakt worden en de vorm van een hart krijgen. Sommige spelers zijn zo erg geschminkt dat het lijkt alsof ze maskers op hebben maar aan de mimiek kan je zien dat dat niet zo is. Het verhaal begint met een aantal scenes waarin in het chinees gezongen wordt, dit wordt aan de zijkant van het podium in het Japans ondertiteld. Van het verhaal begrijp je dus geen snars behalve dat er goede en slechte zijn en dat het draait om een zilveren bal. De gevechtscenes, die daarna zeer talrijk zijn, zijn een lust voor het oog. Het is een combinatie van dans en acrobatiek en jongleren met de stokken speren en zwaarden. Elke scene wordt afgesloten met een statisch beeld van de deelnemers aan de scene, dit zijn hele mooie composities op het vlak van het toneel. De scenes worden steeds complexer en virtuoser in het jongleren totdat in een grote apotheose de zilveren bal weer tevoorschijn komt en het doek valt, pauze. Tijdens de pauze controleert Machida-san mijn telefoon en inderdaad geen beltegoed, Inoue-san heeft een nieuwe kaart voor me maar die is er nu niet. Mandy heeft me ondertussen geleerd hoe ik de telefoon kan blokkeren. Na de pauze krijgen we eerst het orkest te zien, dat zit normaal dus in de coulissen. De manager van het gezelschap stelt de instrumenten aan ons voor en dat wordt door een tolk vaardig vertaald in het Japans, leuk hoor. Gelukkig moet elke muzikant ook even voorspelen. Er zijn 7 orkestleden. De eerste speelt twee gestreken eensnarige instrumenten. Hoog scherp en jankend, de tweede speelt iets wat klinkt als een mandoline en deze blaast ook op een fluit, de derde speelt op en tokkelinstrument wat klinkt als een banjo en heeft een soort schalmei als tweede instrument, de vierde is slagwerker en heeft een diepe trom en scherpe tik en kleppers, de vijfde heeft een hoge en een lage gong, de zesde heeft twee kleine bekkens die heel schel tsjing tsjingen en de laatste heeft een gong die zwevend nazingt. Dan worden de figuren voorgesteld en dat is echt heel taai want je snapt er werkelijk niets van. Het tweede deel na de pauze is volgens mij een afzonderlijk verhaal, minder acrobatiek en meer vechtscenes. Na de uitvoering waar iedereen van genoten heeft wordt er besloten om gezamenlijk te gaan eten. Een restaurant vinden is wat lastiger want de groep is in totaal 16 man groot. We vinden dus een restaurant aan de haven waar we met zijn allen op de knieën aanschuiven aan de tafel. Daar wordt het heel gezellig en we eten weer heel lekker, alhoewel er wat zuinig besteld is. Als we afrekenen blijkt de prijs dan ook niet hoog en daar zit dan het bier nog bij, 1025 yen per persoon, ongeveer 8 euro. Als we weggaan zit onze shodo-sensei aan de bar en we raken aan de praat, Krisje gaat naar het appartement en ik blijf hangen. Ik krijg sochu te proeven, een soort graanjenever. Deze wordt geserveerd met veel ijs en water dus het wordt sterk verdunt. Ik geef de eigenaar een cd van Rum, traditionele Vlaamse volksmuziek, om af te spelen. Hij vind die zo leuk dat hij graag een kopie wil hebben, dus laat ik de cd achter. Na twee borrels, gegrilde vliegende vis (ago) en een paar gegrilde kippenpootjes, ga ik geheel voldaan en met een lekker gevoel (een beetje aangeschoten) naar huis. Het enige wat me spijt is dat ik de volgende ochtend vroeg op moet om naar Arita te gaan en dus duik ik er gelijk in. Mata ashita. woensdag 19 oktober Vandaag gaan we naar Arita, een stadje waar alle huizen een schoorsteen (van een pottenbakkersoven) hebben, zoals Wil-san me gezegd heeft. Ik zorg dat ik vroeg op ben en inderdaad heb ik en klein beetje spijt van het borrelen gisteravond. Een lichte hoofdpijn die echter gauw wegtrekt. We worden opgehaald door Roriko-san. Mandy heeft gisteravond besloten om vanwege alle drukke werkzaamheden toch maar niet mee te gaan. We gaan naar de pottenbakkerij en we rijden toch met twee auto's, alhoewel we met zijn vijven makkelijk in de auto van Okano-san zouden passen. Dat komt omdat Okano-san een flinke partij klei wil kopen. We gaan eerst naar Hasami waar een keramiekmuseum met grote winkel en een keramiekopleiding zijn gevestigd. We krijgen een rondleiding door beide. De rondleiding begint met een groot Efteling gehalte. Een pop van een pottenbakker in zijn werkplaats wordt geactiveerd door de knop in te drukken en hij begint breed gesticulerend met een kom en penseel in de hand het hele verhaal te vertellen over hoe klei gewonnen wordt en hoe de produktie en verkoop van keramiek plaatsvindt. Dat ik dat begrijp is omdat er ook plaatjes bij worden geprojecteerd op de rol van de tokonoma. Het gezicht van de pop is van een soort rubber of latex gemaakt en heeft een levensechte mimiek, zelfs de ogen knipperen. De collectie van het museum geeft een goed beeld van hoe het porselein vervaardigd en vervoerd wordt. De inpakmethode met rijststro roepen in mijn gedachten het beeld op hoe een VOC schip gevuld wordt met zijn kostbare lading, hoe het schip in een storm vergaat en hoe die kommen in de 20 ste eeuw grotendeels onbeschadigd geborgen worden door een duikersteam. Wat ik daarvan aan beelden op TV gezien heb is identiek zoals de kommen hier verpakt liggen. Het opleidingsgedeelte is een groot lokaal met zeker 24 draaischijven en wat er aan werk staat heeft behoorlijk veel kwaliteit. Wat me het meest verbaasd is dat het porselein droog wordt afgedraaid. Op die werkplekken is wel een goede afzuiging, maar droog afdraaien is voor mij nieuw. In november is er in Tiel een expositie van leerlingen van die opleiding, ik krijg de bijbehorende informatie en een uitnodiging om naar de opening te komen. Dan gaan we naar een heuveltop waarop ovens zijn gebouwd. Het betreft een aantal Japanse en Europese ovens die zijn nagebouwd en alle kunnen functioneren. Van een eenvoudige vuurplaats voor een veldoven tot een 4 kameroven met downdraft die je denk ik van het Z-type kunt noemen. Indrukwekkend zijn de Engelse Bottle kiln, de draakoven de anagama en noborigama. De laatste wordt regelmatig gestookt. Na het museum is de volgende stop de boekwinkel. Daar heeft Krisje in ieder geval mazzel dat ze een paar cd en dvd's afgeprijd kan kopen (zie haar verslag in het 12xholland Cafe). Zelf blader ik heel wat boeken door op de afdeling keramiek maar laat me niet verleiden tot dure aankopen. Een niet zo duur boekje dat een aardig beeld geeft van wat Japanse keramiek en technieken besluit ik als lesmateriaal voor mijn cursisten aan te schaffen. Dan gaan we naar Arita en de eerste stop daar is de keramiekgroothandel. Okana-san gaat klei kopen en mij wijst hij de rekken waar de gereedschappen liggen die ik wil kopen. Ja en wat doe je dan, Je bent niet zo vaak in Japan en gereedschappen die in Nederland niet verkrijgbaar zijn kan je die dan laten liggen? Ik struin dus het hele rek af naar dingen die ik niet ken, als ik de functie niet weet wordt me dat uitgelegd. Het ene na het ander ding wordt apart gelegd. Het wordt een hele collectie. Alhoewel ze hele mooie glazuurtangen in verschillende modellen laat ik me niet verleiden als ik de prijskaartjes daarvan zie, 5400 yen 42 euro per stuk. Als de rekening wordt opgemaakt blijk ik na aftrek van de korting die ik krijg toch nog 27.000 yen uitgegeven te hebben, daarmee heb ik mijn budget ruimschoots overschreden. Ondertussen hebben we flink trek gekregen en we gaan naar het restaurant waar Okano-san plaatsen gereserveerd heeft. Dat is nodig want het zit verder vol. Het staat er vol met kop en schotels, tussen de twee en drieduizend allemaal unieke exemplaren vertaald Roriko-san. Als je koffie besteld mag je uitkiezen in welke je koffie geserveerd moet worden. De lunch wordt geserveerd in weer allemaal verschillende keramieken schaaltjes en kommetjes. Het eten is weer heel lekker, maar deze keer laat ik twee gerechtjes liggen nadat ik ze geprobeerd heb. De ene is wel erg slijmerig en de ander blijkt rauwe inktvis te zijn. Na de lunch gaan we keramiek kijken op wat ik het beste een keramiekboulevard kan noemen. De ene na de andere winkel waar keramiek verkocht worden zijn hier in een U-vorm gebouwd. Het zijn allemaal grote en ruime winkels en alhoewel de collecties elkaar overlappen heeft elke winkel iets unieks te bieden. Alle winkels bezoeken is godsonmogelijk en we wandelen er langs en zie je iets wat je beter wil bekijken dan lopen we naar binnen. De prijzen van de keramiek variëren van een paar honderd tot miljoenen Yen. Opvallend is een kommetje met een oil-spot tenmoku waar een prijskaartje van 1.300.000 Yen bij staat. Het is van een Sensei en er bestaan er maar drie van in de wereld. Bij wijze van uitzondering mag ik er een foto van maken. Na teveel keramiek gezien te hebben stap ik helemaal gaar weer in de auto om terug te gaan naar Hirado. Onderweg vallen Krisje en Okano-san al snel in slaap. Roriko-san vraagt of ik niet wil rijden, maar dat lijkt me niet verstandig. Uiteindelijk moet ik maar tegen haar blijven praten zodat ze wakker blijft, ook zij heeft het aardig gehad. Nadat we bij de pottenbakkerij zijn teruggekomen na een rit van anderhalf uur bedanken we Okano-san en zijn vrouw voor de leuke dag en zet Roriko-san ons bij het appartement af. Krisje gaat dan de boodschappen doen en zelf ga ik voor het dagverslag naar Yumi-san. Om 19.00 uur eten we met zijn drieën, Mandy is ook van de partij, Krisje heeft goed haar best gedaan met boodschappen doen en de voorbereidingen voor de maaltijd. We hebben vandaag ook een heerlijk toetje, een Japanse variant op een flan, een soort custardpuddinkje. Dan gaan we tegen achten naar Tateishi-san onze shodo-sensei. De shodo les is deze keer veel leuker, omdat we gelijk aan de slag gaan en we ons concentreren op de twee kanji die we moesten uitkiezen om deze les te calligraferen. Ik heb Raku en Zen uitgekozen. Na een aantal pogingen met de kanji Raku krijg ik wat commentaar dat ik teveel en te zwaar en niet divers genoeg werk, de sensei doet er een voor en wijst ook op de zwart wit verdeling, het positieve en negatieve beeld, de witte restvorm is ook belangrijk en de compositie op het vlak. Met deze aanwijzingen en een voorbeeldcompositie ga ik aan de slag en het duurt niet lang voordat ik complimentjes krijg van de sensei en ik ook mijn naam op een blad erbij moet zetten, die is goedgekeurd. Dan begin ik met Zen maar na een paar pogingen zegt de sensei dat deze aleen maar op een staand formaat kan. Ja Hans dat had je natuurlijk zelf moeten zien. Nadat ik daar een paar van gemaakt heb pakt de sensei mijn hand vast en doen we het samen. Ik laat me leiden en probeer zo ontspannen mogelijk zijn beweging te volgen en heb een aha erlebnis, het penseel moet veel meer dansen. Nadat ik er daarna een paar gemaakt heb moet ik er weer een signeren. De concentratie begint te verslappen en er komt niet zo veel meer uit mijn handen wat ik de moeite waard vind. De sensei heeft dat in de gaten en zegt dat een andere stijl van schrijven je weer scherp kan krijgen. Hij doet er een voor en inderdaad er vloeit weer een heel ander uit het penseel en het is weer spannend . Alhoewel ik en vrij zware manier van werken heb krijg ik het compliment dat ik er gevoel voor heb. Uiteindelijk heb ik drie goedgekeurde en gesigneerde exemplaren. Wat ontbreekt is het stempel, maar dat gaan we volgende week maken, dan duurt de les 4 uur. De Sensei sluit de les af met wat er op de stempel komt te staan, ik ga volgende week de kanji To en Raku snijden op mijn stempel. Ze betekenen "klei" en "plezier". De sensei zal voor elk van ons ook nog een stempel snijden waarbij onze naam in romanji (ons alphabet) het uitgangspunt zal zijn. Als de les is afgelopen bewonderen we de expositie die in de winkel beneden staat. Er staat tijdelijk (een week) en expositie van heel mooie keramiek van een collectief. Het werk van de meester daarvan is erg mooi en een stuk heeft zelfs wat van de techniek waar ik hier al bekend mee ben. Ik word helemaal verliefd op een smal vaasje dat een zeshoekige basis heeft, het is gefacetteerd en boven is het nog het gedraaide oppervlak. Twee kleine rudimentaire oortjes en een heel mooie glazuurhuis in beige witten en een zweempje rose en blauw. De balans tussen zeshoek en rond is wat me het meest aanspreekt. Laat ik me verleiden, nee, de prijs van 15.000 yen is echt boven het budget. We worden afgezet bij het appartement en na het bijwerken van het dagboek, duik ik om 11.30 het bed in. Het waait weer heel hard en op het gieren van de wind val ik uitgeput in slaap. donderdag 20 oktober 8 uur wakker, ik heb hier eigenlijk geen wekker nodig, elke ochtend wordt ik wakker van de scheepshoorn van de veerpont. Vandaag hoef ik niet vroeg op dus draai ik me om en blijf een uurtje liggen. Niet langer, het is zonde om je tijd in Japan slapend door te brengen. Vandaag is het de twintigste en zijn we al twee weken van huis, times fly. Na het bezoek aan Arita ook inspiratie gekregen wat voor speciaals iets ik hier zal maken. In Arita bijna alleen gebruikskeramiek gezien, eigenlijk heb ik geen echt sculpturaal werk gezien. De komende dagen zal ik een paar objecten die niet functioneel zijn draaien, eens kijken hoe daar op gereageerd gaat worden. Na het ontbijt ga ik naar Tateishi-san, onze shodo-sensei. Het vaasje wat ik gisteren gezien heb blijft door mijn hoofd spoken. Ik ga proberen om het te ruilen tegen een van mijn beste kommen, die ik heb meegenomen. Helaas is hij er pas tegen lunchtijd, zodat ik terug moet komen. Dan naar de pottenbakkerij, de rest van de ochtend draai ik het werk af, dat ik afgelopen dinsdag gedraaid heb. In mijn gereedschapstas ligt de krant met een klein artikeltje over mijn workshop, mijn verblijf in Hirado en 12xholland. Als ik klaar ben ga ik via de supermarkt terug naar de Shodo-sensei. Ik leg hem uit wat ik graag zou willen en hij vindt het een redelijke ruil, hij zal het aan de maker voorstellen. Helaas kan ik niet het vaasje ruilen wat ik graag wil hebben, want dat is die ochtend verkocht. Hij zal vragen of er iets vergelijkbaars is. Dat wachten we dan maar af tot de 25ste als ik hem goed begrijp. Na de lunch draai ik de onderdelen voor een object, inspiratie haal ik uit mijn EKWC (europees keramisch werkcentrum) periode in 1993. Het is lekker rustig en de concentratie is groot, Okano-san is nu zelf ook met een paar klusjes bezig en zit me nu niet de hele tijd op de vingers te kijken. Van een oud zaagblad maakt hij een lomer, het is opvallend hoe zuinig hij is en hoeveel materiaal hij recycled en zelf gereedschappen maakt. Hij zal het wel niet zo breed hebben, net zoals de meeste pottenbakkers bij ons. Om 15.45 ben ik klaar ook met opruimen en drinken we thee met kaki, ik krijg er ook 4 voor mijn dochter mee. De rest van de middag ben ik naar Yumi-san voor de mail en het dagverslag. Dat kost weer meer tijd dan ik verwacht en om 18.05 ben ik klaar en dan wordt het opschieten want om 7 uur begint de workshop van Mandy waar we gaan kijken. Krisje heeft het eten al bijna helemaal klaar, goed gedaan Kris. Heel Hollands kipschnitzel, frietjes, peultjes en een ijsje toe. Het fietst er zo in en dan gaan we snel naar het stadhuis waar we hebben afgesproken, met Ymke en twee van de Jets (junior education teacher of zo iets). Hier even een correctie op een vorig dagverslag: de Schotse dame heet geen Gail maar Leah, verkeerd verstaan maar een correctie is wel wenselijk. Iedereen hier die Nederlands kent, leest het dagverslag. De workshop is in een soort buurthuis, je kan er wat eten er zijn exposities, een glasblazer is er aan het werk en er is ruimte voor workshops. Mandy haar workshop is goed bezocht en het is met 12 deelnemers dringen aan de tafel en er is maar amper genoeg oasis. Ze werken heel fanatiek maar je ziet alleen maar ruggen zo krap staan ze op elkaar. Een van de deelnemers van de workshop zorgt ervoor dat het beltegoed van de kaart waar ik al een dag mee rondloop op mijn telefoon wordt gezet, ik kan weer bellen. Krisje ontdekt een Go-bord en ik wordt ingewijd (ingemaakt) in de regels van Go. Na de workshop gaan we naar Hana, daar eten degene die dat nog niet gedaan hebben. Wij drinken alleen iets. Ayanari-san maakt voor mij een speciale cocktail op basis van een Japanse pruimendrank. Hij smaakt heel goed en heeft een verrassende sterke pruimensmaak in de afdronk. Tijdens de wandeling naar Hana hebben de dames een gesprekje wat typisch Girl talk is en waar ik me niet mee moet bemoeien, uiteindelijk vertellen ze het me toch onder voorwaarde dat het strikt vertrouwelijk is. In mijn dagboek staat dus onder de noemer top secret het verhaal van de fotograaf. Wil je daar meer van weten dan is de enige mogelijkheid mijn dagboek te pikken en het op te zoeken want hier zeg ik er verder niets meer over. Na een uurtje bij Hana's breken we op en gaat ieder zijns weegs, we zijn dus vroeg thuis en we lezen nog wat. Krisje zet Acda en de Munnik op en zo verglijd de rest van de avond heel relaxed. Morgen is er weer een (drukke) dag, mata ashita. vrijdag 21 oktober om 8 uur begin ik de dag heel rustig, ik weet dat het een heel drukke dag gaat worden en ik schat in dat er nergens ruimte is om een dagverslag te kunnen typen. Ik heb last van een stijve nek, zeker verkeerd gelegen vannacht. Ik heb ook mijn eerste muggenbeet gekregen vannacht, maar het flesje lavendel doet wonderen, dank je wel lief om daaraan te denken. Na het eenvoudig ontbijt, bijna niets meer in huis, twee sneeën geroosterd brood met jam en een peer, ga ik naar de pottenbakkerij. Daar staat een serie werk om af te monteren. Wanneer ik mijn gatensnijder gebruik laat Okano-san de zijne zien. Dat zijn heel andere, ze hebben drie snijdende punten en ze maken mooiere gaten dan de Nederlandse gaten snijders, die heb ik in Arita dus mooi over het hoofd gezien. Als het werk klaar is ga ik boodschappen doen voor het Dutch dinner. Ymke-san ontbeert al lange tijd een degelijke Hollandse maaltijd en we hebben haar beloofd, dat we een Hollandse pot voor haar zullen maken. Toen de Japanners daar van hoorden stonden ze in de rij om ook mee te kunnen eten, dat wilden ze wel eens proeven. Ze hebben geen hoge pet op van de Hollandse keuken, alles zou alleen maar naar aardappel smaken. We verwachten ongeveer 12 tot 14 personen. Mandy maakt de salade en de gehaktballen (a la Mandy is met veel dingetjes er door heen). In de super is het dus een heel gedoe om de juiste dingen te vinden. Het is toch echt improviseren als een aantal dingen van thuis niet beschikbaar zijn. Ik ben lang bezig maar uiteindelijk heb ik alles wat ik nodig heb, later blijkt dat ik de boter ben vergeten maar die heeft Yumi-san waar we de keuken gebruiken gelukkig in huis. Ze heeft nog meer dingetjes zoals peper en zout e.d. De suiker die ik heb gekocht blijkt poedermelk. Ja alleen maar Japans op de verpakkingen en het lag naast de suikerklontjes en voelde als suiker. Gelukkig heeft Yumi-san ook suiker in huis. Na het boodschappen doen is het een flinke klim naar boven met al die spullen. Boven zet ik alles bij Yumi-san en van haar krijg ik een snelle lunch. Een lekkere soep met wat dingetjes erbij. Ik kan even op de computer om een mailtje te sturen maar een dagverslag (dit was het moment waar ik eventueel een gaatje had in het schema) zit er niet in. Ik moet opschieten want ik wordt om een uur weer bij Okano-san verwacht voor het geven van de tweede workshop aan de leerlingen van de Nakano junior High school. De werkstukken van vorige week zijn biscuit gebakken en de spullen om te glazuren staan klaar. Als de workshop begint neemt Okana-san het initiatief en legt ze uit hoe ze het werk moeten schuren (wat schuren! bij ons is schuren bijna een doodzonde) en daarna moeten ze glazuren door het werk te dompelen. De wat minder handige jongen laat zijn kommetje uit zijn handen vallen en krijgt van mevrouw Okano als troost een ander dat er nog staat. Het schuren is met een soort schuurgaas, heel open van structuur. Niemand maakt zich druk en het stof dwarrelt in het rond. Met een vochtige doek wordt het stof afgenomen en dan wordt het glazuur opgeroerd. Aangezien die aardig bezonken is komt Okano-san met de elektrische mixer. Dan gaan ze aan de slag sommige bijna tot aan de elleboog in het glazuur. De emmers staan op de grond er wordt aardig geklungeld en geknoeid. Bij mij op de cursus zou ik nooit accepteren, dat er zo wordt gewerkt met glazuur. Maar s'lands wijs s'lands eer, om het duidelijk te maken zou ik het met het tolken Roriko-san wel eens erg moeilijk kunnen maken. Dat tolken blijft ook een kleine frustratie, veel blijft onvertaald en door het ontbreken van vakkennis is het vertalen van techniek e.d erg moeizaam. Tot nu toe heb ik er bij gezeten en Okano-san het werk laten doen. Zelf glazuur ik nu de voorbeelden die ik vorige week gemaakt heb en hou daarbij mijn handen schoon. Het valt niemand geloof ik op dat ik een andere techniek gebruik. Dan ga ik kneden want de bedoeling is dat de leerlingen nu gaan draaien. 8 leerlingen 3 schijven en alles in een keer uitleggen, wat ook nog vertaald moet worden, en dan moeten ze het nadoen. Slechtere randvoorwaarden voor een lessituatie kun je haast niet bedenken. Ik zorg er voor dat er voor elke leerling een bolletje klei klaar ligt wat goed gekneed is, met deze groep kneden gaan oefen is echt niet te doen. Dan heb ik een paar bollen voor mezelf om in een aantal stappen te laten zien hoe we bij ons draaien. Voordat ik de basisgrepen voor ga doen draai ik de grote schaal, die nog niet afgewerkt is, af. Daar heb ik tot nu toe geen kans voor gehad en nu doe ik dat maar even tussendoor. Afdraaien zie je trouwens meestal toch niet bij demonstraties en dus is het voor de leerlingen een extra ervaring om te zien hoe dat gebeurt. Daarna leg ik alle grepen van centreren tot optrekken allemaal zorgvuldig uit en zeg erbij dat ze het spiegelbeeldig moeten overnemen omdat in Japan de schijf rechtsom draait. Ik draai met erg veel moeite een potje op een schijf die rechtsom draait. Ik draai dan als een beginner. Als de uitleg klaar is gaan ze aan de slag en het is opvallend hoe goed ze hebben opgelet. Doordat er maar drie schijven staan en ze dus om de beurt werken kun je goed persoonlijk begeleiden en met een beetje handen vasthouden en wat bijsturen krijgen ze allemaal een potje voor elkaar. Een heeft daarvoor twee pogingen nodig en bij de meest onhandige worden de handen door Okano-san gestuurd. Als iedereen een beurt heeft gehad is de tijd op en kan er worden opgeruimd. Daarna is er thee met wat lekkers (bonenjam, je moet Krisje maar eens vragen hoe lekker ze dat vindt) en wordt de sensei collectief door de leerlingen bedankt voor de fijne les. Probeer je dat maar eens in Nederland voor te stellen, de hele klas staat op, bedankt in koor de meester en maakt een eerbiedige buiging. Dan ga ik snel naar Yuni-san voor het koken van het Dutch Meal. Als ik aan kom lopen zie ik dat Mandy er ook net aankomt en samen stappen we de keuken binnen. Krisje heeft die middag al aardig aangepakt en al het schilwerk is al gebeurd. Ik ga even het internet op voor het dagverslag. Ik delegeer wat taken zoals het snijden van de wortels, de augurken, de uien en hoe het toetje gemaakt moet worden. Ik moet af en toe wel even van de computer af om te helpen, maar het gaat allemaal heel goed en zo heb ik toch nog even tijd gevonden om het dagverslag te doen. Even later ga ik in de keuken aan de slag en dan is het even goed opletten dat er niets aanbrandt of overkookt. Als de eerste gasten binnenkomen ben ik nog druk bezig. Het worden er uiteindelijk 17 en dat betekent dat we qua hoeveelheid wat aan de krappe kant zitten. Er wordt rijkelijk alcohol binnengebracht, bier, sake en rode wijn. Zelf sta ik al vanaf het begin van de prei a la Rosa waar wijn in gaat met een glas rode wijn in de hand (het eerste sinds mijn vertrek uit Holland). Het menu - gehaktballen a la Mandy - salade a la Mandy - peeënstamp, ja Yumi-san heeft zelfs een stamper en Mandy wil heel graag stampen. - carbonaadjes, waar overvloedig boter en water bij is gegaan voor voldoende sju - sju dus in kuiltjes op de stamp (de sju geïmproviseerd op smaak met sojasaus, verrassend lekker) - prei a la Rosa, spekjes gehakt prei en aardappel gesmoord in rode wijn - gebakken aardappels met mayonaise, ja dat hebben ze hier ook - een vlaflip als toetje (erg veel improvisatie, het ziet niet zo mooi uit maar smaakt heerlijk) Iedereen eet met smaak en is verrast over het feit dat aardappel zo verschillend kan smaken. De koks krijgen uitgebreid de complimenten en het wordt nog heel gezellig. Zelfs voor Ymke valt het mee, die zou vroeg weg moeten om de bus te kunnen halen, maar op het laatste moment blijkt mevrouw Okano niet te drinken en brengt die Ymke weg, daardoor kan ze een uur langer blijven. Tijdens het ontspannen samenzijn daarna wordt Krisjes hartenwens vervuld. Morgenavond als ze terug is uit Sasebo zullen we naar een karaoke-bar gaan. Ook worden er geschenken uitgedeeld, Krisje en Mandy krijgen een kalender en Hans krijgt een fles rode wijn en het bier wat er is overgebleven, 2 sixpacks. Wat denken die Japanners toch wel niet van mij. Ondertussen heeft Inoue-san nog 6 dagdelen in mijn schema opgevuld met demonstratie draaien in het Anjinhouse. Kwart over elf zijn we thuis en daarvoor hoeven we gelukkig niet ver te lopen. Ik duik er net als Krisje snel in, morgen vroeg op want dan gaat ze naar Sasebo shoppen met Mandy, zelf heb ik een druk programma. zaterdag 22 oktober De wekker loopt om 7,45 af. Paaap zet hem even op snooze ik lig nog zo lekker. Kan dat met dit wekkertje. Ik doe het niet, als ik het lef heb om te draaien snurk ik zo door en daar krijgen we beiden later spijt van. Ik heb raar en vervelend gedroomd, wat er allemaal niet in zo'n droom komt opborrelen. Het is buiten bewolkt, waait een beetje en is behoorlijk fris. Later op de dag zal het wel weer warmer worden. Ik ben keurig op tijd om 9 uur bij Okano-san en we vertrekken met zijn vieren, het echtpaar Okano, Roriko-san voor het vertalen en ikzelf, naar het bejaardentehuis. Dat ligt op 10 minuten rijden van Hirado en daar ga ik een workshop geven aan een groep bejaarden. een soort van activiteitenbegeleiding. Op het programma staat een duimpotje met standring boetseren. Het bejaardentehuis ligt mooi, is ruim van opzet en heeft een prettige sfeer als je binnenkomt. Het wordt gerund door nonnen aangezien iedereen van het personeel in habijt is. Het zaaltje voor activiteitenbegeleiding is niet zo erg groot maar wel goed voorzien van materialen voor verschillende activiteiten. Alles voor te kleien staat al op de tafel. Dan komen de bejaarden binnendruppelen en het wordt een groep van 12 personen 3 mannen 9 vrouwen. De leeftijd varieert van 70- 85 jaar. We worden voorgesteld en we beginnen. Langzaam doe ik voor en zij doen na. Okano-san heeft wel erg harde klei meegenomen en dat is voor de meeste wel erg lastig, bij de eerste stappen help ik dan ook een aantal mensen, die hebben te weinig kracht meer in de handen om de bol te maken en het eerste gat met de duim te maken. Daarna is er niet veel hulp nodig. Er worden wat vragen over en weer gesteld en ik vertel over mijn moeder die in Ollanda in een verzorgingstehuis zit. Daar is activiteitenbegeleiding niet zo goed georganiseerd als hier. Er lijken hier ook meer handen aan het bed te zijn, maar dat is natuurlijk moeilijk te beoordelen. Ik zing de zuiderzeeballade en daarmee is het ijs echt gebroken. Het is goed te merken dat ze om de twee weken kleiactiviteit hebben, veel dingen hoef je niet uit te leggen. Als je het voordoet doen ze het gewoon na en aan het einde van de workshop heeft iedereen een aardig duimpotje gemaakt. Ze vragen of ik nog een keer kom, maar over twee weken ben ik niet meer in Hirado maar zitten we weer in het vliegtuig. Het opruimen gaat weer op zijn Japans, iedereen helpt mee en in 10 minuten staat alles weer op zijn plek. Het kleine oude mannetje wat naast me zat en steeds probeerde Engels te spreken staat erop dat ik mijn stoel door hem op de stapel laat zetten. Die is al hoog want mijn stoel is de laatste. Voor mij is het zoveel makkelijker maar hij staat erop dat hij het doet. Door moeder overste krijgen we koffie met een snoepje aangeboden, weer zo'n Japans bonenjam snoepje. Daar wordt je aardig mee overspoeld, Japanners zullen ze wel heel lekker vinden. Om twaalf uur gaat de klok en een figuurtje op een fiets maakt een rondje door de klok. Tijd om te vertrekken en Roriko-san zet me af bij het appartement waar ik weer een karige en eenzame lunch heb. Krisje is de hele dag met Mandy naar Sasebo om te shoppen en die komt vanavond pas laat terug. Het is nu heel stil in het appartement en ik realiseer me wat een verschil het is om deze reis samen met Krisje te maken. Meestal heb ik altijd iemand om mee te praten zonder taalproblemen. Ik zit nu een beetje in een dipje, de taalproblemen, het drukke programma, de afhankelijkheid van een tolk die wel haar best doet maar niet professioneel is, dat allemaal laat zich nu even gelden. Ik voel me ook erg moe. Na de lunch een mailtje naar Greetje gestuurd en dan naar het Anjinhouse waar ik een kwartier te laat aankom. Alle spullen om te draaien zijn weer verhuisd en staan voor me klaar. Ik hoop dat het draaien me weer een beetje op zal peppen. Dat doet het meestal. Ook deze keer weer, ik ben lekker aan het werk en experimenteer met wat nieuwe technieken om de textuur van de huid van de kommen een ander effect te geven. Ik doe een paar nieuwe ontdekkingen en dat voelt weer lekker. Het is wel heel erg koud vandaag, het zonnetje zet niet door en het wil niet warm worden. Ondanks dat ik mijn fleecevest aan heb wil ik maar niet warm worden. Dat zal ook wel door de vermoeidheid komen. Om half vijf ben ik klaar met draaien opruimen en ga via de supermarkt naar huis. Ik koop kant en klaar Japans en thuis warm ik dat op en eet er lekker van. Om warm te worden kruip ik even in bed en als ik opgehaald wordt voor de avondactiviteit ben ik bijna in slaap gesukkeld. Vanavond weer moon-watching, maar nu in het samurai-huis. Ik wordt opgehaald door Miyoko Matsumoto die me naar de kledingwinkel van haar vader brengt, die zal ons naar het samurai-huis brengen. Het ligt even buiten Hirado en als we daar zijn afgezet, blijken we een van de eerste gasten, we zijn te vroeg (volgens mijn schema waren we te laat). Deze keer is de entree niet gratis maar 1000 yen, wat ongeveer 7,5 euro is, de opbrengst is voor het onderhoud van het samurai-house. De fluit die ik hoor is niet van het concert dat al begonnen is, maar van de fluitspeler die aan het inspelen is. We krijgen een plaatsje binnen op de tatami-matten, binnen is het warmer, de afkoeling gaat daar niet zo hard als buiten. Daar ben ik ondanks de voorbereidingen, trui, vest en jas wel blij mee. We krijgen thee met een snoepje geserveerd in afwachting van het concert. Als ik de fluitspeler Scarborough Fair hoor bij het inspelen neurie ik even mee. Voordat het optreden begint heeft hij me in de gaten en ik mag proberen geluid uit de fluit te krijgen. Dat lukt me natuurlijk niet. Was Krisje er maar bij die had dat zeker voor elkaar gekregen. Ik zing nu een couplet van Scarborough Fair en hij valt in met de fluit, dat klinkt samen heel aardig. Voor het concert begint worden we uitgenodigd de traditionele Japanse theekamer te bezoeken. Deze kamer wordt alleen gebruikt voor de theeceremonie, je gaat binnen door een klein vierkant gat in de muur,ongeveer 50 bij 50 cm. Deze kleine opening dateert van vroeger dagen en het doel ervan is dat wapens niet mee naar binnen kunnen worden genomen. Binnen brandt een traditionele Japanse kaars, deze heeft een ander soort pit. In de tokonoma (speciale nis waar kunstvoorwerpen, ter gelegenheid van dat moment, in worden gezet). Een shodo-rol (calligrafie), de tekst verwijst naar de reflectie van de maan in de rivier, die ondanks dat het water stroomt niet weggespoeld wordt, ook staat er een Ikebastuk (bloemstuk) waarbij witte bloemen gebruikt zijn, omdat s'avonds in het donker, deze beter zichtbaar zijn. Doordat we te vroeg waren krijgen we al deze extra's, ondertussen is het publiek toegestroomd en zit het zo goed als vol, zowel binnen als buiten. Als het concert begint blijkt dat het niet vergelijkbaar is met de vorige moonwatching. We zitten op tatamimatten, het is kleinschaliger en de kwaliteit van de muziek is veel hoger. Heel sereen klinken de bamboefluit en de koto. Er worden traditionele en moderne stukken gespeeld, een Japanse vrouw achter me neuriet mee met de muziek als ze een traditioneel Japans lied zingen. Na het vierde nummer houd ik het niet meer vol om op de knieën te zitten en wonder boven wonder is vlak achter me een gewone stoel leeg. Ondanks de slapende benen lukt het me om erop te komen. Volgens mij was de stoel echter bezet want een vrouw komt even later op een krukje achter me zitten. Niemand zegt echter wat en als ik aanbiedt om van plaats te ruilen wordt dat beleefd geweigerd. Ik geloof dat ik met veel coulance behandeld wordt. Het concert gaat ondertussen verder en het ene mooie nummer na het andere wordt vertolkt. Na een pauze van 15 minuten het tweede deel en het blijft genieten. Het wat neerslachtige gevoel van afgelopen middag is helemaal verdwenen. Als het concert is afgelopen zijn er jammer genoeg geen toegiften. Volgens mij kennen ze dat niet in Japan. Ik blijf nog even hangen en vraag, zodra daar een kans voor is, aan de kotospeelster, of ze ook cd's heeft want ik wil graag deze muziek meenemen naar Ollanda om aan mijn vrouw te laten horen. Ik ben er van overtuigd dat Greetje dit ook heel mooie muziek vindt. Ze zegt dat ze me 2 cd's cadeaux zal doen en parkeert me ondertussen achter de koto. Ze stuurt mijn handen zodat ik een melodie speel en ze moedigt me aan om verder te experimenteren met het instrument. Dat lukt heel aardig, ik het voordeel dat ik wat ervaring heb met gitaar en saz. De stemming van een koto is echter wat eigenaardig. Ik krijg het aanbod om voor zolang ik in Hirado ben een koto te leen te krijgen, zodat ik nog wat kan oefenen. Na enige twijfel of ik dat genereuze aanbod wel kan aannemen laat ik me verleiden en zeg dat ik me zeer vereerd voel met dat aanbod en dat ik er graag gebruik van zal maken. We spreken af dat de volgende dag de koto wordt afgegeven bij de buren de familie Seyama. Mijn programma voor ochtend en middag is zo vol dat ik niet thuis zal zijn. Dan even bellen hoe de rest van de avond er uit gaat zien, dit in verband met de Karaoke. Krisje en Mandy zijn al terug uit Sasebo en iedereen is al bij of onderweg naar de karaokebar. Deze ligt ook buiten Hirado en niet ver van het samuraihuis, dus lopen Miyoko-san en ik dit stukje. Als we daar aan komen is het heel anders dan ik me heb voorgesteld. Er zijn een soort prive-cabines. Die wij hebben is 3,5 bij 3,5 meter, een tafel, een bank en een grote geluidsinstallatie met twee monitors en twee microfoons. Dit alles aardig geluidsdicht want er zijn meerdere cabines, de afmetingen wisselen. Er liggen boeken, vergelijkbaar met een telefoonboek, waar de liedjes instaan, veel Japanse maar er is ook een deel met westerse muziek. De rest van de avond wordt een dolle boel, waarbij Krisje de show steelt door een paar Japanse liedjes goed te vertolken. Zelf zing ik met meer en minder succes, John denver's country roads, Stones sympathy for the devil, when I'm 64 van de Beatles, Janis Joplin Me and Bobby Macgee, Eagles Desperado en samen met Krisje Bohemian Rhapsody van Queen. Waar je mee kunt zingen doe ik dat. het is echt een heel leuke ervaring. De roomservice is ook fantastisch. Je kan eten en drinken bestellen via de telefoon en binnen een mum van tijd wordt dat gebracht. De drank vloeit rijkelijk, zelf werk ik 3 coctails, sweet lemon, naar binnen. Om half twaalf zorgt Inoue-san dat we stoppen, hij weet wat er morgen op het programma staat en laat het niet uit de hand lopen. Anders had het wel eens heel laat kunnen worden zo gezellig is het. De dip is helemaal weg. Er wordt nog even geregeld dat Mandy morgen bij de theeceremonie in kimono gaat, daarvoor moet ze wel om 8 uur op en zal worden opgehaald door Inoue-san. Als we naar huis gaan kunnen we met Yumi-san meerijden. Als we allemaal in de auto zitten schuift Yumi-san op de achterbank bij. Wat is dat nu wie gaat er rijden. Even later komt een taxi voor rijden waar een chauffeur uit stapt. Die brengt ons vlot naar huis en parkeert de auto in de garage, hij vertrekt weer met de taxi die ons gevolgd heeft. In Japan blijkbaar heel normaal om een chauffeur te bestellen als je gedronken hebt. Rijden als je gedronken hebt is not done. Uiteindelijk is het 12.45 uur als ik het bed induik. zondag 23 oktober Uit bed om 8.30 (het is zondag!) Veel gedroomd maar weet niet meer wat. Het zonnetje schijnt en het belooft een mooie dag te worden. Vandaag moet ik op zijn zondag's. Heel netjes zei Roriko-san toen ze me daar over opbelde. Vandaag hebben we een officiële theeceremonie in het Matsura museum. Dat schijnt iets bijzonders te zijn want Roriko-san heeft gisteren gezegd dat de kaartjes best duur zijn en zij zelf niet zal komen. Voor het tolken en begeleiding zal Yoshio Koteda om 10 uur ons opwachten bij het cafe Carillon aan de haven. Als ik net uit bed ben gaat de telefoon, het is Inoue-san die zegt voor de deur te staan en of Krisje klaar is om mee te gaan voor de kimono. Wat, Krisje ligt nog in bed, de kimono zou toch alleen voor Mandy zijn, zo hebben we dat allebei begrepen. Inoue-san vertrekt weer en zodra Krisje klaar is zal ze door Yumi-san naar het adres gebracht worden waar ze haar de kimono zullen aankleden. (dat zijn dus drie lagen kleding met heel veel touwtjes en bandjes en over dat alles heen een brede band in twee delen, de obi, en daar weer touwtjes overheen) Ik was al bezig met het ei en spek, want het is zondag, dus als Krisje is aangekleed kan ze voor ze vertrekt gauw wat naar binnen proppen. Dan wordt ze door Yumi-san weggebracht. Om 10 uur ben ik bij cafe Carillon en dan komt ook Inoue-san met de beide jongedames aanrijden. Met moeite komen ze uit de auto, een kimono beperkt je wel in je bewegingen en het zit strak als een corset. Behalve Koteda-san is Roriko-san er toch en ze heeft een heel sjiek mantelpakje aan. Om de een of andere reden heeft ze zich bedacht en wil ze er toch bij zijn. Zelf heb ik mijn netste kleren aan maar als ik later de Japanse heren zie bij de ceremonie is iedereen gekleed op zijn paasbest. Of ze zijn in heren-kimono, die allemaal in grijs en zwart zijn, of ze zijn in driedelig krijtstreep met stropdas. Met mijn outfit loop ik er toch echt als een tourist bij. We gaan dus naar het Matsura museum waar we twee theeceremonies mee zullen maken, een zware thee en een lichte thee. Koteda-san waarschuwt dat de zware thee een heel dikke thee is waar je alleen een slokje van neemt en dan de kom doorgeeft aan de volgende. Gewoon goed opletten wat de persoon voor je doet en dat nadoen. Hij geeft ons een paar papiertjes die ik herken als de papiertjes waar je het snoepje op legt. Het trappen lopen is lastig voor Mandy en Krisje. In een kimono moet je meer sloffen en kleine stapjes nemen, Krisjes normale manier van lopen is juist tegenovergesteld dus elegant lopen is voor haar erg moeilijk. Ze probeert het wel nadat ik er wat van gezegd heb en dat ziet er beter uit. Als we in het zonnetje staan te wachten totdat de ceremonie begint is het zelfs weer erg warm. Als de vorige groep naar buiten komt mogen we een foto maken van een paar jongeheren die in traditionele kimono gekleed zijn. Wij gaan daarna naar binnen en als de ceremonie begint worden de gasten naar belangrijkheid verdeeld over de ruimte. De belangrijkste, als ik de vertaler goed heb verstaan want de hele vertaling werd gefluisterd, is de Britse ambassadeur of zaakgelastigde, deze zit op de ereplaats bij de tokonoma. Wij zitten op de 5e 6e 7e plaats. Dat is dus een hele eer. We moeten weer op de knieën en dat wordt dus afzien. In totaal zijn er zo'n 30 mensen aanwezig. De ceremonie is heel sereen en plechtig, als deze net begonnen is en de dame bezig is met het bereiden van de thee gaat de schuifdeur open en komt onze gastheer op de knieën binnen geschoven. Hij ziet er zeer respectabel uit in zijn traditionele kleding en de tolk vertelt dat hij de 41ste Lord Matsura is. Hij voert een gesprek met de belangrijkste gast en vertelt een aantal dingen, maar het meeste wat de tolk vertaald kan ik niet verstaan, hij zit op drie plaatsen van me vandaan en hij vertaald op fluistertoon. De ceremonie is er weer een waar je ontzettend moet oppassen dat je niets verkeerd doet. De papiertjes moeten voor je op de grond als het snoepje komt en ik zie als ik het mijne heb weggelegd dat de vouw in het papiertje de verkeerde kant op ligt. De snoepjes komen op een schaal met hashi en je moet deze aannemen met meerdere buigingen. Ik weet dat wat ik doe er niet op lijkt. Ik doe mijn best maar mis de details. Het is weer een Japans bonenjamsnoepje, Krisje heeft gezegd het deze keer op te eten en dat doet ze, zij het met moeite. Ik leg het papiertje achter me en frommel het stokje erin zo als ik anderen zie doen. Dan komt de kom met de thee, na een slokje wordt deze aan de volgende doorgegeven nadat de rand is schoongeveegd met een zelfde papiertje als van het snoepje. Het mijne zat dubbel en ik heb ze samen verfrommeld, shit. Achter mijn rug weet ik het zo onopvallend mogelijk een beetje recht te strijken voordat de kom bij me is. De thee is zo dik als erwtensoep en een klein slokje is meer dan genoeg (de smaak blijft de hele dag in mijn snor hangen) erg lekker is het niet. Ik veeg de rand van de kom zo goed en zo kwaad als het gaat schoon en geef de kom aan Mandy. Nadat de thee gedronken is wordt het wat minder formeel en de Lord Matsura stelt ons gerust en zegt dat we best even gemakkelijker kunnen gaan zitten omdat op de knieën voor ons zo vermoeiend is. Ik kan amper uit de kniestand komen omdat beide benen en voeten slapen. Daarna vraagt hij ons naar wat we in Hirado doen en we kunnen gewoon Engels met hem praten. Nu is het moment aangebroken waarbij de gasten de theekom, de theecontainer en de theelepel kunnen bewonderen. De 4 belangrijkste gasten doen dit zeer zorgvuldig, maar verder dan dat gaan ze niet, de rest van de gasten mag aan het einde even aanschuiven bij de lord om op afstand even te kijken. De items zijn alemaal oude erfstukken uit de familie en zo'n 400 jaar oud. De kom is van Koreaanse makelij. De theelepel nog gemaakt door de eerste theemeester. Tijdens de ceremonie was foto's maken verboden, maar onze tolk vraagt of we foto's mogen maken en dat mag. Krisje en Mandy mogen zelfs samen met Lord Matsura op de foto. Dan gaan we naar buiten en sluiten aan bij de rij wachtende voor de dunne theeceremonie. Er worden gekleurde kaarten uitgedeeld om de groepen om beurten aan de ceremonie deel te laten nemen. We wachten een half uur in de brandende zon en dat is best warm, Krisje en Mandy hebben geen parasolletje zoals een aantal Japanse dames in kimono hebben, dus die hebben het warm. De dikke thee ceremonie heet (ousu) usucha en de dunne (okoicha) koicha. De laatste is wat normaal wordt gedaan. Deze hebben we al eerder meegemaakt en de handelingen zijn wat minder complex, formeel en al iets vertrouwder. Deze keer een ander soort snoepje, zacht fruit-achtig, en zijn best lekker. Na deze ceremonie gaan we naar de lunch, die ook op het terrein van het museum in een ander gebouw wordt geserveerd. Je moet buiten wachten totdat er binnen plaatsen vrij zijn dan kun je naar binnen. Schoenen uit en in een plastic zakje meenemen. Net als we naar binnen gaan komt er een Nederlander (wel in kimono) naar buiten. Het is Jeroen die in Satcho ? in de buurt van Hirado woont en die 10 Jaar geleden Japans studeerde in Leiden. De timing is slecht want wij moeten echt naar binnen, Krisje blijft nog even met hem praten en we hopen hem later nog een keer tegen te komen op een geschikter tijdstip om verder kennis te maken. De lunch wordt geserveerd aan lange lage tafels, weer op de knieën en het is een soort luxe bentobox, het smaakt weer lekker en ik ben weer vuilnisbak voor de garnalen van Mandy en Krisje. Ondertussen is het al kwart over een en ben ik dus al een kwartier te laat voor de demonstratie in het Anjinhuis, Roriko-san brengt me naar het appartement en daar kleed ik me gauw om en ga te voet naar het Anjinhuis waar ik een half uur te laat aankom. Dat blijkt eigenlijk niets uit te maken, er is daar niet veel te doen. Ik controleer het werk van gisteren en deze keer heb ik me niet laten foppen door het snelle drogen. Ik heb het werk goed ingepakt en het is zelfs aardig slap, dat kan rustig nog een dag zo staan. Ik ga dan aan de slag maar erg gemotiveerd ben ik niet er is niemand die komt kijken. Van Half twee tot half drie zijn er slechts drie mensen komen kijken, waarvan er een is die ik gisteravond nog zelf heb gevraagd toen ik hem bij het samurai-huis heb ontmoet. Ik besluit dus om voortijdig op te ruimen en in te pakken. Om drie uur ben ik dus klaar en de spulletjes gaan morgenochtend pas naar de pottenbakkerij. Dus morgenochtend kan ik iets anders doen. Nu heb ik tijd over en kan ik naar Yumi-san om dagverslagen en mail te doen. Ik loop een dagverslag achter en dat kan ik nu inhalen. Als ik bij Yumi-san aankom is daar de koto al afgegeven en ik probeer er even wat op te spelen. Daarna achter de computer. Mail en dagverslagen met onderbrekingen, Krisje even tussen door naar het Cafe 12xHolland en het avondeten waarvoor Yumi-san ons heeft uitgenodigd (Mandy mag ook komen). Het eten heeft weer een verrassing in petto. Mandy is blij dat er vlees op het menu staat maar als het op tafel komt is ze minder blij. Het is rauw paardenvlees (biefstuk) en dat gaat er bij haar zeker niet in. Yumi-san gelijk terug naar de kookplaat en maakt gebakken vlees voor ons. Krisje en ik proberen het rauwe paardenvlees, waar je volgens Toshiyuki-san onze gastheer, heel hard van kunt lopen. Het is een traditioneel gerecht uit de streek waar hij vandaan komt en hij vind het heerlijk. Een beetje sojasaus, een beetje kruidenpasta wat uitjes en slareepjes en smullen maar. Het smaakt naar het binnenste van een biefstuk die maar kort is gebakken en dan koud. Het is eetbaar dat wel maar een delicatesse vinden we het niet. Verder op het menu gebakken ei met vlees en garnalen, een groentenschotel met aardappel boontjes en wortel, een kommetje met rijst, een kommetje met gekruide rijst en een kommetje met noedels. Een bakje met wat vegetarische sushi, verder is er stokbrood en rode wijn JA lekker. Als nagerecht haalt Krisje de ijsjes die nog bij ons in de diepvries liggen. Er is er een te kort en ik offer mezelf op. Na het eten ga ik verder met de dagverslagen, Yumi-san zegt lachend dat ik aan mijn home-work moet en terwijl de rest naar de DVD van Kattun kijkt die Krisje heeft gekocht gaan voor mij de schuifdeuren dicht en moet ik werken. Het lukt om de twee dagverslagen in te typen. Ik ben pas klaar om 21.15 uur. Daarna gaan we naar het appartement en omdat we moe zijn en het koud is kruipen we allebei in bed met een boek. Om 10 uur leg ik dat weg en val makkelijk in slaap. maandag 24 oktober 8 uur op, is bijna elke dag hetzelfde, het is fris maar het zonnetje schijnt en achter glas kan je heerlijk opwarmen (met name Krisje). Na het ontbijt ga ik naar Yumi-san voor het dagverslag, zo dat zit er weer op. Dan ga ik naar het stadhuis om Ymke wat foto's te brengen voor het dagboek. Onderweg naar het stadhuis zie ik mensen bezig die de buurt schoonmaken. Ymke heeft verteld dat er een soort buurtplicht is om de boel schoon te houden. Zwerfvuil kom je hier niet tegen. Op het stadhuis maak ik van de gelegenheid gebruik om mijn twee geheugenkaartjes van mijn fototoestel te laten kopiëren op CD. Verder met Ymke mijn schema besproken met name het demodraaien in het Anjinhuis volgend weekend, dat lijkt me aardig zinloos. Tot nu toe ben ik aardig druk geweest met allerlei activiteiten en een paar dagen wat rustiger aan zou niet verkeerd zijn. Op dit moment is er het oogstfeest en er zijn allerlei leuke activiteiten. Deze twee dagen zit mijn schema echter zo vol dat ik het meeste zal missen. Naar aanleiding van altijd bonensnoepjes geeft Ymke de suggestie om zelf snoepjes mee te nemen, bv kasudos een traditioneel snoepje uit Hirado, een stukje cake met een suikerlaagje. Die hebben we gisteren gehad met de theeceremonie en die zijn lekker. Dus als ik bij Ymke vertrokken ben loop ik naar de winkel waar ik ze volgens Ymke kan kopen. Ik stap daar binnen en als ik het papiertje laat zien waar de naam op staat rent het meisje de winkel uit. Binnen een minuut is ze terug met een luxe doos. O.K. ze zijn best duur 1365 yen, iets meer dan 10 euro. Ook loop ik even langs het restaurant waar ik mijn CD ophaal die ik een paar dagen geleden heb uitgeleend. Hij ligt al voor me klaar. Dan ga ik snel naar het appartement en heb met Krisje een fastfood-lunch. Noodlesoep waar je alleen warm water over hoeft te gooien. Ik heb ook nog gauw een stukje geschreven over de kom die ik bij de shodo-sensei heb afgegeven, Krisje gaat zo naar Ymke en die zal dat dan vertalen. Dan naar Okano-san om het werk wat ik afgelopen weekend gedraaid heb af te werken. De doos met snoepjes geef ik aan mevrouw Okano, die me daar hartelijk voor bedankt. De snoepjes zie ik echter niet terug als we de thee drinken die middag. Okano-san heeft ook de eerste biscuitstook gedaan en alles is heel gebleven, een kommetje heeft een klein s-scheurtje in de bodem. Daar is deze klei wel gevoelig voor. Om 15.10 ben ik klaar en ga ik een beetje rondwandelen. Een beetje kijken naar de voorbereidingen van het oogstfeest, iedereen is met van alles druk in de weer en de straat en de winkels zijn/worden allemaal versierd met vlaggen, lampions, touwen met strikken en blauwe voorhangen. Bijna overal zie je drie witte stippen in een driehoekvorm, het familiewapen van Lord Matsura. Dit is de eerste keer dat ik op mijn gemak door de hoofdstraat kan lopen en wat winkeltjes kan bekijken. Opeens hoor ik een enthousiast Hans-san, het is de zuster van het verpleeghuis, die hun plekje aan het inrichten is, ik moet vanavond zeker bij haar langskomen. Dat zit er dus niet in en ik vervolg de wandeling. Ik vind in een winkeltje een paar leuke souvenirs voor Greetje. Tegen vijven belt Mandy of ik vanavond mee wil doen met de culinaire wandeling. Je kan voor 2000 yen langs 7 verschillende restaurantjes lopen en overal wat te eten en drinken krijgen. Ja dat zit er niet in, ik heb een workshop. Ik doe nog een poging en bel Roriko-san maar nadat die overleg heeft gehad met Inoue-san is het echt onmogelijk om de workshop te annuleren. Een beetje balen dus. Mandy en Krisje gaan de avond dus doorbrengen bij het feest. Mandy weet nog te vertellen dat de twee theeceremonies die we gisteren hebben bijgewoond een klein vermogen hebben gekost, 7000 yen, reken maar uit. De twee meiden gaan naar het centrum en ik maak gauw wat te eten klaar. Bij de supermarkt heb ik een visfiletje, gefrituurde uien en aardappel en een toetje gekocht. De toetjes zijn wel miniatuur, stel je een Frans toetje voor en dan daar de helft van. Ik eet er dus twee, want eentje stelt niets voor. Tijdens het eten heb ik in mijn schema eens ingevuld wat er niet op staat maar wat ik wel doe. Ik schrik ervan. Het schema wat ik nu heb start op 12 oktober, de dagen daarvoor gingen zonder schema maar dat kan ik wel teruglezen in mijn dagverslagen. Van 12 oktober tot nu ben ik alle ochtenden, middagen en avonden bezig geweest. Daar zaten natuurlijk wel ontspannende dingen bij zoals de Peking-opera en de trip naar Mikawachi en Arita, maar geen moment voor mezelf om dingen te laten bezinken en tot rust te komen. Ik neem me voor om meer ruimte voor mezelf te nemen. Na het eten vertrek ik naar de pottenbakkerij. De workshop is de beginnersgroep, die waren vorige week erg gemotiveerd en het zou ook niet erg aardig geweest zijn om ze nu in de steek te laten. Als ik er aankom blijkt de groep een stuk groter dan vorige week. Wat nu, kneden herhalen lijkt me niet zo zinvol dus bereid ik de klei voor zodat er al een aantal bollen klaar liggen. Dan herhaal ik de uitleg van de basisgrepen en dan gaan ze aan de slag. Dat houdt uiteindelijk in dat ik weer handenvasthoudend ze laat voelen wat er zou moeten gebeuren. Dat gebeurt met meer en minder succes. Een man houdt zich op de achtergrond en doet niet mee. Maar als iemand er niet uitkomt grijpt hij even is. Hier is een professional bezig dat zie je gelijk. Via Roriko-san kom ik er achter dat het een professionele pottenbakker is, die op het vasteland woont. Hij maakt theekommen voor de theeceremonie, niet gedraaid maar met de hand geboetseerd. Op mijn verzoek doet hij dat voor. In een mum van tijd maakt hij een theekom uit rolletjes opgebouwd, die hij op het handdraaischijfje met de lomer vormgeeft. Het is een heel klein beetje draaischijftechniek zoals hij werkt. Fascinerend om te zien. De andere cursisten kijken ook belangstellend toe en de conversatie gaat geheel in zijn Japans en de vertaling is maar mondjesmaat. Ik ga dus via Roriko-san gericht vragen stellen en kom zo te weten dat gedraaide theekommen perfect van vorm horen te zijn en handgevormde onregelmatig mogen zijn. De afmetingen zijn vrij strak bepaald en bij de verschillende modellen horen ook verschillende maten. Als ik hem mijn draaiwerk laat zien krijg ik alleen reactie op de praktische bruikbaarheid en de maatvoering. Voor de rest blijft hij op de vlakte. Wat ik maak is allemaal wel heel anders als wat ze in Japan gewend zijn. Net zoals bij de theeceremonie waar alles voorgeschreven is, zo hoort keramiek op een bepaalde manier gemaakt te worden. Ik vraag me af hoe mensen hier hun creativiteit en individualiteit kunnen uiten. Het kan ook zijn dat de behoefte ontbreekt. Om dat te beoordelen heb ik echter te weinig inzicht in de Japanse samenleving. Wanneer de workshop is afgelopen wordt het schema er bij gepakt en komt de vraag wanneer ik ga glazuren. Dit is het begin van een enorm frustrerend gesprek wat tot 11.15 duurt. Het probleem is dat het werk op tijd gebakken moet zijn voor de eindpresentatie. Wat zijn de belangrijkste stukken die gebakken moeten zijn en welke glazuren ik wil gebruiken. De eerste serie die nu biscuit is gebakken en die ik vandaag had moeten glazuren, wat niemand me verteld heeft, is niet zo belangrijk. Het is het eerste werk en daarbij moet je nog wennen aan de nieuwe werkplek en de andere klei. Het zijn aardige potjes, maar daar blijft het bij. Het meest interessante werk is nog niet biscuit gebakken en op mijn vraag wanneer dat gebakken zal zijn en wanneer ik dat dus kan glazuren komt gewoon geen antwoord. Ik heb een groter object staan wat het laatste gedraaid is en dat zal waarschijnlijk niet lukken om dat gedroogd en gebakken te krijgen voor de eindpresentatie. Er wordt heel veel Japans gepraat en weinig vertaald, ze zijn bezig met het probleem maar meedenken kan ik niet. Ik begrijp dat een glazuurcyclus in de oven van Okano 48 uur duurt, maar vraag me af of dat goed vertaald is, want 48 uur is gewoonweg erg lang. Als het ondertussen na elven is en er nog geen duidelijke afspraken zijn, wel heb ik aan Roriko-san gevraagd om Okano-san te instrueren dat als er iets moet gebeuren zoals vandaag dat hij haar belt. Dan kan zij me zeggen wat er moet gebeuren. Morgen moet ik in ieder geval glazuren, gelukkig kan dit tijdens de workshop want anders zou ik niet weten wanneer ik het wel zou moeten doen. De dag zit gewoon vol. Het enige gaatje is voor het dagverslag en die tijd wil ik er niet voor opofferen. Als ik kwart over elf buiten stap heb ik er echt even genoeg van en ik zeg dat ik wel naar boven loop. Meer ruimte voor mezelf zit er morgen in ieder geval nog niet in. Als ik bijna bij het appartement ben komt er en taxi langs, die stopt. de deur gaat open en het is Yumi-san. Instappen Hans gebaart ze, het is nog maar 150 meter maar hoe kan ik Yumi-san dat weigeren. Ze vertelt dat ze naar het oogstfeest is geweest en gedronken heeft, nou dat valt niet zo erg op. Als ik even later in het appartement kom slaapt Krisje al, zelf duik ik er ook snel in. Morgenochtend weer op tijd op, we hebben met Ymke en Mandy afgesproken om naar de drakendans en de optocht te gaan kijken, dat start al vroeg dus om 10 voor 9 moeten we bij het stadhuis zijn. dinsdag 25 oktober Vandaag is de tweede dag van het oogstfeest. Mijn schema voor vandaag zit aardig vol en de enige kans om er iets van mee te maken is zorgen dat ik vroeg bij het shinto schrijn ben, waar de optocht zal beginnen met de drakendans. Ymke heeft ons erop attent gemaakt dat dit een heel mooi moment is om naar te gaan kijken en we hebben om 10 voor 9 bij het gemeentehuis afgesproken. Wanneer we de trappen beklommen hebben en boven zijn aangekomen is het er al en drukte van belang. De meeste mensen zijn in een of ander kostuum en zullen dus meelopen in de optocht. Het loopt allemaal een beetje door elkaar, totdat in de Tori (poort) waar een soort van altaar staat een priester een ceremonie uitvoert. Daarna begint de drakendans met vuurwerk en rook en het is een schitterend spektakel, wat goed wordt uitgevoerd. Daarna is er een dans, waarbij meisjes en een soort monsters die met hun houten bekken klappen en met hun dunne staartjes kwispelen. In de monsters zitten twee mannen, die als de dans is afgelopen er bezweet, oververhit en buiten adem onder het doek vandaan komen. Dan volgt een dans van vrouwen in kimono, die door een orkest en met zang begeleid worden. Ze hebben castagnetten in de hand denk ik, later die dag kom ik er achter dat het twee keramische schoteltjes zijn die ze als castagnetten gebruiken. Deze dans is heel ingetogen en ritmisch en erg mooi om naar te kijken. De muziek erbij is ook heel apart en in het lied komt Olanda meerdere keren voor. De essentie van het lied weet ik nog niet. Dan zijn de dansen afgelopen en maak ik nog wat foto's van mensen in hun kostuums, onder andere van een paar samuraikrijgers. We gaan nu naar de plek waar de optocht zal beginnen en hebben een prachtig plekje onder aan de trap bij de tori waar de stoet zal beginnen. Al die verschillende outfits die we tot nu toe ongeorganiseerd hebben gezien komen nu op hun plaats in de stoet voorbij. Even een opsomming: priesters, mannen met een soort knuppels, boogschutters, mannen met stokken met daaraan zwarte verentooien en gouden bollen, een figuur met een masker met een groot uitgevallen neus die door kinderen met takkenbossen wordt gevolgd, verschillende groepen met verschillende kleuren vaandels wit, rood, priesters met een trom en daarna drie draagstoelen of zoiets, de mannen die dat dragen moeten werkelijk afzien als ze daar de hele optocht mee op de schouders moeten lopen. Op de trap is het echt heel zwaar voor ze. Dan weer een groep met vaandels wit en rood met kalligrafie er op. Dan nog een aantal mannen met lange stokken. Dan volgen een aantal vrouwen in kimono. De optocht is dan afgelopen en via een andere trap nemen we een snellere weg naar beneden. Onderweg komen we de stoet weer tegen en de zware draagstoelen zijn nu op een onderstel met wielen gezet, dat eerste stukje afzien was dus voor de show. Van dit hele gebeuren heb ik massa's foto's gemaakt. Ymke, Mandy en Krisje gaan thee met cake drinken en ik heb vandaag verder geen tijd meer over en ga dus gelijk naar Yumi-san om mijn dagverslag te maken en de mail te lezen. Als ik bezig ben belt Roriko-san dat ze in de mainstreet naar de optocht staat te kijken en of ik er al wat van gezien heb, gelukkig wel. Of ik niet vergeet om om een uur bij Okano-san te zijn. Ik ben tot ruim over twaalven met het dagverslag bezig en heb dus een snelle lunch om op tijd om een uur bij Okano-san te zijn voor de workshop. Ik heb ondertussen al een aardige hoofdpijn ontwikkeld. Als ik bij de pottenbakkerij aankom heb ik de volgende domper. Het werk wat ik afgelopen weekend in het Anjin-huis heb gedraaid en wat gisteren is afgewerkt en wat zorgvuldig stond afgedekt om te drogen staat nu geforceerd te drogen boven de oven, de helft heeft al s-scheuren in de bodem. Waarom moet het drogen nou geforceerd worden er is nog voldoende tijd om het langzaam aan door de kritieke fase te laten gaan en daarna wat te versnellen. Het is gebeurd en er valt toch niets meer aan te doen. Repareren heeft toch geen zin omdat ze na het bakken weer te voorschijn komen. De spanning zit door het geforceerde drogen nu in de klei. Als ik naar het waarom vraag en zeg dat er s-scheuren in zitten komt er geen duidelijk antwoord. Wel staat aan het eind van de middag het werk op een andere plek en weer onder handdoekjes. Ja, dat heeft dus ook geen zin meer. Omdat de hoofdpijn ondertussen niet meer te harden is vraag ik of ze daar iets voor hebben. Ik krijg een chinees natuurgeneesmiddel en dat heeft als resultaat dat ik een half uur later bijna er van af ben. In de tussentijd van dit hele frustrerende gebeuren heb ik het werk wat ik gisteren had moeten glazuren, nu in de glazuur gezet. Een paar oppervlakken ingewassen met ijzeroxide en uit de proeven van Okano-san twee glazuren uitgekozen: een mat gebroken wit en een mat ijzerglazuur dat nuances van zwart, rood en geel op het proefje heeft. Normaal werk ik altijd met de spuit, maar dat is hier dermate primitief dat ik het werk dompel. Dat is hier ook de meest gebruikte techniek. Ik doe wat laag over laag dompelen en maak combinaties van de twee glazuren in de hoop dat er een aardig resultaat uitkomt wat je dan kan toepassen in de tweede serie. Terwijl ik bezig ben staan de cursisten te kijken wat ik allemaal aan het doen ben en het kakelt de hele tijd door in het Japans wat niet bevorderlijk is voor de hoofdpijn. Het lijkt wel of de dingen, die ik doe allemaal nieuw voor ze zijn. Als alles is afgerond en opgeruimd komt als afsluiting de thee. De doos met snoepjes die ik gisteren gegeven heb en vele andere lekkernijen komen op tafel. De hoofdpijn is al aardig gezakt en tijdens de thee praten we over het schema. Blijkbaar heb ik voldoende signalen afgegeven dat ik even een break nodig heb. De avondworkshop komt te vervallen, evenals die van de volgende week ook omdat we dan met de kursisten van de middaggroep als afsluiting uit eten gaan. Vanavond gaan we eerst naar de sakefabriek van de familie Mori voor een rondleiding en daarna gaan we de culinaire sake-route door Hirado doen. Dat is een hele opluchting en het vooruitzicht om toch wat mee te kunnen maken van het avondgebeuren van het oogstfeest maakt mijn humeur weer een heel stuk opgewekter. Voor morgenochtend om 11 uur staat er een bezoek aan Okagura dans op het programma, morgenmiddag staat er echter wel weer glazuren op het programma, ze zijn echt bang dat het niet op tijd klaar is, en daarna een bezoek aan een pottenbakkerij, die op het eiland ligt op een afstand van 20 minuten rijden. Morgenavond hebben we de laatste shodo-les die tot middernacht zal duren, dus morgen is weer een volgeplande dag, waar alleen s'ochtends voor elven nog tijd is voor het dagverslag. Donderdag is nu nog maagdelijk op het schema, benieuwd of dat zo blijft. Tijdens de thee vraag ik aan Roriko-san waar je de vissen kunt kopen zoals er in de werkplaats een grote hangt en die ook ter decoratie in het appartement liggen. Oppassen met de vragen die je stelt, want in plaats van waar je ze kunt kopen krijg ik de vis die er hangt cadeau, dat was niet de bedoeling maar ik ben er wel blij mee. De vissen worden gemaakt door oude vrouwtjes en daarvoor wordt oude boerenkleding met traditionele motieven gebruikt. Geen oude kimono's dus, zoals me eerder was verteld. Ook geeft mevrouw Okano een zelfgemaakte mand met decoratieve uiltjes, als ik zeg dat het onmogelijk is om dat mee te nemen moet ik ze toch meenemen, zolang ik in Hirado ben er van genieten en dan weer aan iemand cadeau doen. Dus met vis en mand ga ik terug naar het appartement en kan Krisje van alle meevallers op de hoogte brengen. We gaan dus naar de sakefabriek voor de rondleiding, Roriko-san wil ook graag mee en na de rondleiding besluiten we om de culinaire sake-route te doen, Mandy haakt voor het eten af, te veel (rauwe) vis. We beginnen bij de sakefabriek, omdat dit een van de 7 adressen is. We kopen een ticket en krijgen daarbij een sakekom in een stoffen tasje. Op elk adres waar we vervolgens aanschuiven krijgen we eten en drinken. De sake vloeit rijkelijk en ik ben blij dat ik het in het begin heel kalm aan heb gedaan. Om 8 uur is er nog een dansparade door de straat. Het is de Haya Bushi dans, die we vanmorgen ook hebben gezien. Hier ontdek ik dat de castagnetten gewoon twee keramische schoteltjes zijn een vrouw laat er eentje vallen en gelijk in scherven. Er loopt en man mee met een tasje met reserveschoteltjes. Opvallend Japans detail: alle scherven worden gelijk van de straat opgeruimd. De hele hoofdstraat is met lampionnen versierd en veel winkeliers hebben een soort stand gemaakt met lampionnen en andere decoratieve dingen, een vreemde eend in de bijt daarbij is een opstelling met de Mondschein-sonate van Beethoven. De klanken van Beethoven zijn vervreemdend in deze Japanse wereld. Op de laatste twee adressen is het voedsel alleen nog maar in vloeibare vorm aanwezig. Behalve sake wordt er ook een soort dunne rijstepap geschonken, Krisje heeft het op en vond het wel lekker, Roriko is na het derde adres wanneer ze al aardig rode koontjes heeft gekregen ook op dat drankje overgeschakeld, daar zit geen alcohol in. Het is opvallend hoe Japanners een heel stuk losser worden als er alcohol in zit. Mandy die tussentijd een hamburger heeft gegeten haakt af. Het lijkt me ook niet echt leuk als je de hele tijd moet optrekken met langzaam maar zeker aangeschoten rakende mensen, die steeds weer vis eten, vanavond ook de eerste stukjes sashimi (rauwe vis) gegeten. Op het laatste adres krijgen we ook een flesje sochu, wat vergelijkbaar is met jenever. Dat flesje gaat echter de tas in, wat nu!, geen tas meer. Ergens met mijn aangeschoten kop dus mijn tas (met alles erin, paspoort, geld, fototoestel) laten liggen. Er wordt gebeld naar het vorige adres en daar ligt hij inderdaad, in Japan kan je dit soort stommiteiten ongestraft begaan. We sluiten de avond af met een uurtje zingen in een karaokebar, Krisje weer helemaal blij. Zelf heb ik ook erg genoten van de avond, die erg ontspannend was en de stress van de afgelopen dagen is helemaal van me af gevallen. Zo'n avondje als dit had ik nodig. woensdag 26 oktober 7.30 wakker en met een verwaarloosbare kater, dat valt mee. Vannacht in mijn dromen zat ik al in het vliegtuig terug naar Nederland. Nou dat is nu gelukkig nog niet de werkelijkheid. Mijn eerste activiteit op het schema is pas om 11 uur, daarvoor kan ik dus naar Yumi-san om het dagverslag in te vullen. Het is wel jammer dat Wil onderweg is naar Hirado en dat de dagverslagen nu wat onregelmatiger op de website komen (geen verwijt hoor Wil). Het voordeel is dat jullie straks lekker veel te lezen hebben. Vanaf 11 uur zit mijn dag verder weer aardig volgepland. Als ik het dagverslag af heb gaat Krisje nog even foto's downloaden, haar camera zit weer vol. Zelf maak ik ook steeds meer foto's, ik raak steeds meer gewend aan digitaal en dan knip je toch veel makkelijker, dan als je steeds rolletjes in moet zetten. We gaan met zijn tweeën naar het Shinto-schrijn bij het kasteel, waar vandaag de hele dag Okagura zal worden gespeeld/uitgevoerd/gedanst. Het zou en soort dans zijn met daarin het onderdeel van de beroemde zwaarddans. Als we er zijn is het net begonnen en in het schrijn is geen plek meer. Op het veld ervoor zijn allemaal krukjes weggezet en dat zit een stuk beter dan weer een hele tijd op de knieën op de tatami-matten. We blijven kijken tot na twaalven, het is een soort Shinto eredienst, met dans, gebed en muziek (die rare fluitmuziek, zoals bij de moonwatching). Veel wat gebeurt ontgaat me omdat je gewoonweg niet weet waar ze mee bezig zijn. Het is wel erg ceremonieel allemaal. De zwaarddans zien we niet, het zal nog de hele dag doorgaan. We gaan lunchen bij Bay Leaf. Het is er erg druk maar er is nog een tafeltje vrij. We eten een heerlijk soort aardappel/ragout kroketten met de nodige bakjes er bij, soep, puree, pompoen, soepje, zoetzuur rijst. We eten ons lekker vol maar er blijft nog over. Dan ga ik via het appartement naar Okano-san. Ondertussen heb ik bedacht dat morgen een vrije dag is in mijn schema en dat ik het zelf wel even vol zal plannen voordat iemand anders dat doet. Elke ochtend hoor ik de ferry als deze aankomt en het lijkt me een leuke dagbesteding om de ferry te nemen en een dag een ander eiland te verkennen. Ik bel Ymke daarover op en die zal het een en ander uitzoeken. Als reisdoel het eiland waar de plaatsvervangend burgemeester vandaan komt en wat volgens hem erg mooi is en zeker een bezoek waard. Ymke belt al heel snel terug hoe laat de ferry gaat wat het kost en dat je op Oshima vervoer moet hebben anders heb je er niet veel aan. Later bij Okano-san vertel ik Roriko-san van mijn plan en die belt Inoue-san om hem daarover in te lichten. Inoue-san heeft op Oshima een vriend wonen en na overleg blijkt die bereid om ons de hele dag rond te rijden en voor de lunch te zorgen. Dit plan is dus gelukt en morgenochtend gaan we met de ferry van 8.30 naar het eiland, Ymke mag mee om voor tolk te spelen. Bij Okano-san ga ik gelijk aan het glazuren. Er is weer een biscuitstook gedaan en het is echt de bedoeling dat er zo snel mogelijk wordt geglazuurd. Om 3 uur staat een bezoek bij een pottenbakker/boer op het programma. Als we vertrekken heb ik nog niet alles af en ik beloof dat na afloop van de trip ik het zal afmaken. De pottenbakker is dus ook een boer, hij heeft zijn rijstveldjes e.d en delft ook eigen klei en maakt van natuurlijke materialen van zijn land de glazuren. Details zijn niet in te vullen, omdat de kennis van Roriko-san dan tekort schiet. Als ik vraag of hij as gebruikt komt de vertaalcomputer er weer bij, maar de vraag loopt vast in onduidelijkheid. Zijn werkplaats bezoeken levert minder problemen op, de dingen staan er en aanwijzen en een paar woorden zijn voldoende om elkaar te begrijpen. Hij heeft behalve een Shimpo ook een schopschijf. Een oudje van 150 jaar die hij van iemand anders heeft overgenomen. Hij werkt veel met rollentechniek en dan uitkloppen met de hamer/aambeeld techniek. Deze schopschijf is van het model, die ik wel eens in boekjes heb gezien, als er grote potten gedraaid worden ligt er iemand op zijn zij om het tredmolentje in beweging te houden. De schijf ligt verzonken in de vloer. De collectie werk is over het algemeen klein. De verkoop is niet zo geweldig. De stijl wordt Tataki genoemd. Als ik binnenloop valt mijn oog op een kom met een mooi blauw glazuur, de druppels hangen er aan. De prijs is in groot contrast met al het andere werk, kosten de meeste dingen tussen de 2000 en 5000 yen, deze ene kom kost 50.000 yen. Verderop in het rek staan nog een paar van dat soort kommen maar de eerste is wel de mooiste. Voor de theeceremonie natuurlijk, dat maakt kommen extra duur. Ik koop een klein vaasje en een sakekommetje in hetzelfde blauwe glazuur en reken 3000 yen af. We zien een jonge vrouw en twee heel jonge kinderen en vragen ons af dat zijn vrouw is, later vertellen Roriko-san en Okano-san dat zij ook verbaasd zijn over dat grote leeftijdverschil, maar zij zijn inderdaad man en vrouw. Ik schat hem over de zestig. Daarna gaan we terug en maak ik het glazuurwerk af. Dan terug naar het appartement. Krisje wil graag dat we zelf koken en zij gaat boodschappen doen. Ik ga nog even naar Yumi-san het internet op om de stemming van een koto op te zoeken. Ik kan er niet helemaal uitkomen hoe de snaren gestemd zijn. Ik vind al gauw de informatie die ik nodig heb en er zijn meerdere mogelijkheden. Ik schrijf ze op en dan terug, als ik het goed heb is het gestemd in Kokin stijl. Krisje is al terug met de boodschappen en we eten weer een keer zoals thuis, gebakken aardappels met een gebakken uitje erdoor, bloemkool en een soort dunne biefstukreepjes. Japanners zullen die wel rauw eten, maar wij bakken het heerlijk op. Als toetje eten we verse ananas. Om 20.00 uur moeten we bij de shodo-sensei zijn voor de laatste kalligrafieles. Vandaag gaan we het stempel maken. We zijn net binnen en dan krijg ik een telefoontje van Inoue-san, de laatste details voor morgen worden nog even geregeld. Dan terug naar de les. De sensei wil dat we op basis van een aantal voorbeelden die hij heeft gemaakt in verschillende stijlen meerde ontwerpen gaan maken voor het stempel. Mandy (die deze avond erg stil is, ze voelt zich niet lekker, maagpijn) en Krisje hebben elk een karakter om op de stempel te zetten, zelf heb ik er twee dus heb ik het me alweer moeilijk gemaakt. Dat wordt nog erger als ik gaandeweg met die twee karakters aan het ontwerpen ben. Je hebt twee mogelijkheden, je kunt de kanji uitsnijden, de witte kanji ( de makkelijke methode) of je kunt de achtergrond uitsnijden, de rode kanji (de moeilijke methode). Mijn ontwerp kan alleen uitgevoerd worden in de rode kanji. Ik leg de lat hoog en ik ga ervoor. Krisje en Mandy zijn allang klaar als ik nog zit te peuteren met de steen en het beiteltje. Ik ben al aardig onderweg maar ik zie het gewoon niet meer scherp. Zelfs met mij leesbrilletje op is het niet meer te doen. Wat rest zijn een aantal kleine details en ik weet zeker dat ik dat ga verprutsen en dat zou zo zonde wezen. Ik leg dus de stempel voor de sensei en hij heeft gelijk door wat de bedoeling is. Hij pakt het beiteltje en met een gemak waar ik jaloers op ben snijdt hij de laatste details vlot uit. Dan een proefdruk en nog wat bijwerken en klaar is de stempel. Nieuwsgierig wat er op staat? De kanji Raku en Tau wat plezier en klei betekent. Ik ben er erg blij mee. De sensei heeft voor elk van ons ook een steen gesneden met onze naam erop. Vorige keer heeft hij gevraagd naar een aantal gegevens en hij heeft voor mij gekozen uit Hans M waarbij de M onder Hans staat in de vorm van twee bergen. Heel symbolisch. Ook bij Krisje en Mandy heeft hij geprobeerd om een stukje persoonlijkheid in het stempel uit te drukken, daar is hij wel in geslaagd. Ik heb tijdens de les de shodo-sensei een van mijn raku-kommen cadeau gedaan waar hij erg blij mee is. Mij maakt hij weer erg blij als na afloop van de les bij het vertrek een kistje in de hand wordt gedrukt met het stukje Hasami-keramiek. Als ik thuis ben en het uitpak blijkt het hetzelfde vaasje te zijn waar ik vorige week mijn hart aan verloor en dat verkocht was. Hoe dat nou weer geregeld is weet ik niet. Maar ik ben gewoon blij. Alhoewel we vroeg op moeten, 7 uur, werk ik mijn dagboek bij en drink en biertje, kwart voor een duik ik erin en ben zo vertrokken. donderdag 27 oktober Alhoewel de wekker op 7 uur staat word ik al wakker om 6 uur. Ik draai me nog even om en als de wekker gaat sta ik gelijk naast het bed, No way dat ik me vandaag zou verslapen. De ochtend is prachtig, bijna geen wind en geen wolkje aan de lucht. Het beloofd een prachtige dag te worden. Mijn humeur is opperbest, even een dagje niets en er tussenuit. Na het ontbijt gaan we naar de veerboot waar we om 8.15 hebben afgesproken met Ymke die vandaag onze tolk zal zijn. Als ze op de afgesproken tijd nog in geen velden of wegen te bekennen is wordt ik een beetje ongerust, maar als ik haar bel zegt ze dat ze met de auto onderweg is. Nadat we kaartjes hebben gekocht kunnen we aan boord en 10 minuten later gaat er een trilling door de boot en we zijn onderweg. Een vlakke zee en hij zet er een stevig vaartje in. De overtocht duurt 35 minuten. Ik maak veel foto's van alle dingen om ons heen. Als we op het eiland Oshima aankomen worden we opgewacht door onze gastheer van deze dag de heer Hamabe-san. Hij staat bij de ferry met een klein blauw blokkendoosautootje. Daar gaan we de hele dag mee op stap. Elke keer is het weer dubbelvouwen om erin te komen. Eerst gaan we naar zijn kantoor, voor kennismaking met een kop thee. Daarna in het haventje de vissen voeren. Je gooit een hand met voer (een soort viskorrels, zo te ruiken) in het water en een hele school kleine visjes duikt er op af. Een heel mooi gezicht en alhoewel de foto,s gelukt zijn doen die de werkelijkheid geen eer aan. Dit moet je meegemaakt hebben. De eerste stop, die we maken is de hoogste top van het eiland, 213 meter hoog. Mooi uitzicht en je krijgt een goed beeld van het eiland. Daarna rijden we rond van het ene uitzichtpunt naar het andere uitzichtpunt. Onderweg zie ik 3 slangen die over de weg kronkelen. Het wildlife hier is everzwijnen, tanuki's (wasbeertjes, nog niet een gezien), slangen, veel insecten. Veel akkerbouw, rijst, maar die is allemaal van het land en ook ander gewassen, een enkele pompoen zie je nog maar de rest is allemaal al geoogst. De kustlijn bestaat uit veel ruige rotspartijen. Opvallend zijn de visarenden die in grote getale aanwezig zijn, Ymke's opmerking ze hebben hier net zoveel arenden als er duiven op de Dam zitten, klopt wel. Als we in een ander haventje aankomen staan daar een aantal bakken met vis en gemalen vis. Aan ons vraagt Hamabe-san of we zin hebben in een boottochtje, ja natuurlijk. We gaan met een klein bootje, de bakken met vis en vispulp gaan mee. We steken de baai over naar een aantal drijvende viskooien, waar ze vis kweken. Hier gaan we weer vissen voeren. Als piranha’s vallen ze aan op het eten, je moet zorgen dat je het ver genoeg van je afgooit anders wordt je helemaal natgespetterd. Ymke en Krisje passen ervoor om met blote handen in de vispulp te graaien, het is wel smerig spul om te zien en het voelt graterig maar het voeren op zich is heel leuk. Dan brengen we een bezoek aan de High-school, waar we door de directeur hartelijk welkom worden geheten en worden rondgeleid door het gebouw. De school heeft 3 groepen met leerlingen, maar zeker 6 lokalen. Ook een medische ruimte, zoals elke Japanse school heeft. We gaan bij de Engelse les het lokaal in en worden voorgesteld en er mogen vragen gesteld worden. De leerlingen, allemaal in schooluniform zijn heel bedeesd. Als ze op aandringen van de leraar Engels vragen stellen, staan ze op, gaan achter hun stoel staan en proberen zo goed en zo kwaad als het gaat een vraag te stellen. Scott zijn Engels is heel erg goed, hij is opgegroeid in de States (V.S., red) en is nu voor een periode in Japan. Op deze school kom hij worden toegelaten, dat gaat bij de meeste scholen niet omdat die verplichten om de Japanse junior high school te hebben gevolgd. Op deze school zitten ook leerlingen die uit andere delen van Japan komen en die in een soort pensionsituatie wonen. Na het bezoek aan de school gaan we lunchen, de vrouw van Hamabe-san beheert zo'n pension en daar eten we. Ze heeft lekker en veel gekookt. We eten iets wat lekker pittig is en wat veel taugé bevat. Taugé is een Japans woord wat ik kan verstaan. Na de lunch gaan we weer rijden en hebben een half uurtje over voordat de ferry weer vertrekt. Omdat we heerlijk in de zon zitten en er nog meer te zien is op het eiland besluiten we dat Ymke met de ferry terug gaat naar Hirado (zij moet nog op haar werk zijn die dag), maar wij blijven zonder tolk tot de laatste ferry gaat. Terwijl we daar zitten vertelt Hamabe-san, dat een keer per jaar op 20 augustus het de dag van de zee is, dan gaan alle eilandbewoners gezamenlijk de stranden opruimen. Als je ziet wat er nu al ligt na twee maanden, wat zal dat dan wel niet zijn in augustus. Hamabe-san rommelt wat tussen het afval en brengt ons twee flesjes, een komt uit China de andere komt uit Korea. Nadat we Ymke hebben afgezet bij de ferry gaan we verder met de rondrit. We komen bij de Oga-campsite, een heel mooi plekje met uitkijktorens en kamperfaciliteiten, iets verderop is een rotsstrandje, waar gezwommen kan worden en daar is ook douchefaciliteit. De Japanners hebben het echt helemaal goed en netjes georganiseerd. We besluiten de rondrit met een bezoek aan de junior-highschool (12 -15 jaar), waar de lessen zijn afgelopen en ze bezig zij met naschoolse activiteiten, wat in Japan heel gewoon is, omdat ze elke dag heel lang op school verblijven. Daar is de sfeer veel informeler, ze zitten nu niet in de les, dus is de sociale rol, die ze hebben veel vrijer. Dat zie je trouwens bij alle Japanners. Kent - een van de Amerikanen - vertelde ons een prachtig voorbeeld van een Shinto-priester, die ook de rol van dronken Japanner werd die de gezelschapdames in het red light straatje bezocht. Kent heeft daar alleen maar braaf zitten praten met een Fillipijnse, voor hem een kans om eens fatsoenlijk Engels te praten. We komen bij een groep leerlingen, die bezig zijn met een project over de zee te maken met de computer. Ik stel voor om mijn website te bezoeken, wat ze gelijk heel leuk vinden. De lerares legt uit dat niet alle websites voor de leerlingen toegankelijk zijn, je weet wel waarom. Als onze website in beeld komt staan daar twee torso's van Greetje en dat geeft onmiddellijk veel hilariteit. Het bezoek aan onze website zal de leerlingen zeker lang blijven heugen. Ons bezoek wordt vrij abrupt afgebroken, omdat Hamabe-san zegt dat we moeten vertrekken anders missen we de ferry, we mogen ook blijven slapen. We gaan toch liever terug morgen moeten we weer dingen doen in Hirado. Hij zet ons af bij de Ferry en we zijn net op tijd. In een heerlijk avondzonnetje, het word al wel frisser, maar we blijven aan dek, varen we geheel voldaan en nog nagenietend terug naar Hirado. Daar aangekomen gaan we eerst bij de shodo-sensei de stempelinkt kopen, gisteren hadden we geen pasgeld en hij kon niet wisselen. Helaas heeft hij nog maar een doosje dus zullen Krisje en ik samen met dat doosje moeten doen. Verder helpt hij me bij de aanschaf van wat benodigdheden om zelf te kalligraferen. Daarna gaan we naar Hana's om te eten en Ayanari-san heet ons weer hartelijk welkom. We eten het ene na het andere gerecht totdat we niet meer kunnen. Dan gaat Krisje naar het appartement en ik ga naar Yumi-san voor het dagverslag. Als dat opgestuurd is ga ik naar huis, Krisje ligt op bed te lezen en zelf werk ik eerst mijn dagbekje bij. Daarna lees ik met een biertje het boek elf minuten uit. Ja, Han daar heb ik nu pas de rust voor gehad. 11.20 uur duik ik geheel voldaan en nog nagenietend van deze dag het bed in. vrijdag 28 oktober Weer wakker voordat de wekker afloopt, het vertrouwde geluid van de ferry. Ik blijf liggen totdat de wekker gaat, 7.50 uit bed. Het lijkt weer een mooie dag te gaan worden, maar Krisje zegt dat ze gisteravond het weerbericht heeft gezien en dat het in de middag gaat regenen. Ik ga naar Okano-san, vandaag komen de eerste resultaten uit de oven. De biscuitoven is afgekoeld en wordt geleegd. De gasoven staat op 185 graden Celsius, maar Okano-san opent pas op 100 graden, dus nog even wachten. De deur is al wel los en staat op een kier, maar Okano-san heeft discipline en wacht. Ik ga dus aan de slag met het glazuren van wat biscuit is gebakken. Als ik daarmee bezig ben komen de eerste resultaten uit de oven. Het meeste is niet om aan te zien. Er zijn wel mooie plekjes, waar je de proefjes in kunt herkennen, maar er is geen enkel gaaf stuk wat je met goed fatsoen zou kunnen tentoonstellen. De twee glazuren, die ik gebruikt heb verdragen elkaar ook niet goed. Wegtrekkers en waar ze over elkaar zijn gegaan is een viezig groen ontstaan. Alleen waar het heel dik zat en het is gaan vloeien is het wel een interessante huid. Een flesvorm heeft wel het gewenste resultaat, maar op de hals een paar lelijke kale plekken en aan de zijkant een afloper. Ja dan wordt je wel even met jezelf geconfronteerd. Ik besluit, omdat het werk nog warm is de kale plekken te repareren en als ik na de lunch terugkom staat alles al weer in de oven, die die middag weer aan gaat. Er staat ook het werk in wat ik eergisteren heb geglazuurd. In de elektrische oven gaat alles wat nog niet biscuit is gebakken. Dat is dus overmorgen zover dat het geglazuurd kan worden. Zondag dus weer een spannende dag en woensdag wordt het expositie inrichten. Ik hoop op een redelijk resultaat. Wat er vandaag voor de eerste keer in gaat voor glazuur te bakken heeft maar een glazuurlaag, wat bij de vorige stook ook de minst beroerde resultaten heeft gegeven. Daar hoop ik maar op dat het er goed uitkomt. Wat ik vandaag gerepareerd heb en wat opnieuw gebakken wordt, wie weet. Roriko-san is langs gekomen. Mijn mini-expositie in het stadhuis is verhuisd naar de bank. Daar worden zoveel vragen gesteld wat het is en hoe het gemaakt is, dat zij dat komt vragen en voor een vertaling zal zorgen die erbij wordt gelegd. 12.35 uur lunchen we, Krisje heeft boodschappen gedaan. Zonder dat ze het wist heeft ze veel inktvis dingetjes gekocht en ook een paar aardappel/groente kroketten. Ook heeft ze iets lekkers van bladerdeeg chocolade en slagroom gekocht, wat we als laatste opeten. s'Middags ga ik terug naar Okano-san voor de workshop met de leerlingen van de art-class van de junior highschool. De groep gaat de kommetjes, die ze vorige week gemaakt hebben afdraaien. Dat wordt een heel geworstel en lang niet alles overleeft het. Er wordt nog aardig gesmokkeld en gerepareerd. Bodem er van afgedraaid, geen probleem een handgevormde bodem wordt er weer aan gemonteerd. Ondertussen is het inderdaad, zoals voorspeld gaan regenen. Als de workshop is afgelopen gaat het echtpaar Okano mee naar Yumi-san om mijn foto's van thuis te kijken op de computer. Ze zijn erg onder de indruk van onze pottenbakkerij. Zo groot en zoveel ruimte. Als ze vertrokken zijn blijven Krisje en ik bij Yumi-san, Foto's op de harde schijf zetten, zodat de geheugenkaarten van onze fototoestellen weer leeggemaakt kunnen worden. We hebben wat problemen, omdat ineens de harde schijf volzit, maar gelukkig is er ook een D schijf waar we dan verder mee werken. Als dat gedaan is gaat Krisje naar Mandy voor boodschappen doen en koken op ons appartement. Zelf ga ik door met de mail en het dagverslag. Als het eten klaar is zullen ze me bellen en ik hoop dat ik het dagverslag op tijd af kan krijgen. Ondertussen zet de regen flink door. Het wordt weer een aardig dagverslag en na de correctie druk ik op verzenden. Dan krijg ik een foutmelding en daarna is de pagina van Hotmail niet meer geldig. Dus niets verstuurd en gegevens kwijt, tenzij de truc van Krisje werkt. Opnieuw hotmail geopend en control V, plakken en gelukkig daar is de tekst weer. Het is de niet gecorrigeerde versie met de type en spelfouten er nog in. Krisje heeft ondertussen al gebeld dat het eten klaar is en opnieuw corrigeren zit er dus niet in. Ik verzend dus de ruwe tekst, nu weten jullie waarom het vorige verslag zoveel fouten bevatte (geen zorgen Hans, je tekst wordt voor we het in het dagboek toevoegen altijd door ons gecontroleerd op typefouten, red.). Het eten is weer heel Hollands, gekookte aardappelen met ju, kipschnitzel, boontjes en een paar peultjes, flantoetjes na. Lekker eten zoals thuis, dat is toch wel echt weer lekker. Bij het eten trek ik de fles wijn open, die ik gekregen heb. Een fles van 1995, gelukkig is het geen beaujolais primeur, maar 10 jaar bewaren is toch wel teveel van het goede geweest voor deze eenvoudige wijn. Hij is drinkbaar, maar daar heb je het echt wel mee gehad. Mandy drinkt een glaasje en ik drink er twee, de gootsteen heeft er later helemaal geen moeite mee, jammer. Het was goedbedoeld. We blijven nog wat nakletsen en Mandy gaat om 9.30 weg, ze moet nog het dagverslag maken. Morgen gaan Krisje en Mandy samen met nog een paar mensen naar Sasebo waar een dansfestival is. Mijn schema voor morgen is nog helemaal leeg en ik zou dus mee kunnen als er nog plek over is in de auto. Ik twijfel echter of ik daar wel zin in heb en stel de beslissing uit tot morgenochtend, daarmee het risico lopend dat er geen plek is in de auto en dat er dan ook niets meer geregeld kan worden. Ik duik er vroeg in om 10.30 en val na een tijdje in een rusteloze slaap. zaterdag 29 oktober Wakker om 8 uur, eigenlijk lig ik al veel langer wakker. Gisteren er te vroeg in gegaan en dan slaap je niet lekker. Weer raar gedroomd over het huren van een huis in Zeeuws Vlaanderen waarvan de bovenverdieping bezet was door katten die er een kattenbak van hadden gemaakt. Weird!. Als ik uit bed ben valt de stilte me op, er is veel minder achtergrond lawaai. Bijna geen ronkende diesels van de scheepjes die door de week het haventje doorkruisen. De stilte word echter iets later wreed verstoord door een auto met geluidsinstallatie waaruit allemaal kwetterend Japans komt. Deze herrie zal het hele weekend doorgaan, het zijn de auto's van de verkiezingscampagnes van de verschillende burgemeesterskandidaten. Vandaag meegaan naar Sasebo of een rustig dagje thuis om indrukken te verwerken. Deze ochtend bij de thee waren er al een heleboel dingen, die weer boven kwamen borrelen. Ik besluit dus om thuis te blijven (van Krisje heb ik later gehoord dat er geen plek was in de auto als ik had meegewild), anders is het weer een hele dag hurry up met een groep van de ene naar de andere plek. Als ik Krisje na het ontbijt heb uitgezwaaid neem ik een uitgebreid bad in het heel kleine badkuipje. Gelukkig is het wel diep dus lig je aardig onder water. Boek "Japanse Kronieken", wat ik van Betsy heb gekregen, erbij en ik ben lekker aan het lezen. Daar was ik in het vliegtuig aan begonnen, maar het is geen vliegtuig literatuur, hier moet je even rustig voor zitten. Dan wordt er aanhoudend aan de deur geklopt en geroepen. Snel een beetje afdrogen en in een handdoek gekleed maar even gaan kijken. Het is de vrouw van de fluitspeler van de laatste moonwatching. Zij komt de beloofde CD's brengen. Zij geeft ze af en vertrekt snel. Wat zal ze wel niet gedacht hebben. Als ik een van de cd's op zet blijkt het een live opname van een concert te zijn. Oude Japanse melodieën afgewisseld met o.a. "The Sound of Silence". Aparte muziek, ben benieuwd wat Greetje er van vindt. Na de lunch ga ik naar Yumi-san voor de mail en het dagverslag. Ik heb net de mail gedaan of de telefoon gaat. Het is Ruriko-san, die me vraagt of ik vandaag naar Ikitsuki-eiland wil gaan. Zij heeft een chauffeur geregeld. De vorige keer, dat we zouden gaan was het te laat geworden en niet meer de moeite om te gaan, dus ik moet wel gelijk kunnen vertrekken. Dat kan, dus nog even geen dagverslag. Gelukkig wel de mail afgewerkt. Een rustig dagje thuis zal het dus ook niet zijn. De heer Shiro Harare is de chauffeur, hij is een van de cursisten van de maandagavondgroep. Hij is gepensioneerd kok en heeft 40 jaar een eigen restaurant gehad. Hij is een hele vriendelijke en aardige man, die wel een beetje houterig rijdt. We gaan dus naar Ikitsuki eiland wat met een brug aan Hirado verbonden is. 200 yen tol moet je betalen (was tot voor kort 600 yen!, red.). De eerste stop, die we maken is bij het walvismuseum. Daar een heleboel over de walvisvangst maar ook over, de reus van Ikitsuki, het katholicisme, de vervolgingen en de schuilkerken die in dit deel van Japan bestaan hebben. Madonna's met Japans uiterlijk, ook hier zijn er christenen gruwelijk vermoord. Er is een relatie met de handel en het is een belangrijke reden waarom uiteindelijk de Nederlanders als enige in Japan nog handelscontacten konden blijven houden op Deshima. De VOC kwam alleen maar als koopman, niet als missionaris. We drinken koffie in de shop van het museum en daar kun je allerlei souvenirs kopen, als ik vraag wat bepaalde dingen zijn blijken het dus blikjes met walvisvlees en rijst met walvis e.d., allemaal dingen met walvisvlees erin verwerkt. Harare-san wil me gelijk een van die dingen aanbieden, maar iets met walvisvlees, daar kun je toch niet mee thuis komen. Walvisvlees is not done, als ik ze vertel dat ik donateur ben van Greenpeace wordt er wel even raar gekeken. Ik geloof dat het imago van Greenpeace in Japan niet zo geweldig is, zeker niet in deze regio, waar van oudsher op walvissen wordt gejaagd. We gaan verder en maken een rondrit. Het is een mooi eiland met vooral imposante rotspartijen, we rijden van de ene naar de andere en bij sommige basaltkliffen gaat het loodrecht naar beneden. Beneden breken de golven in een waaier van schuim op de basaltblokken. Ik maak weer een heleboel foto's ook op plekken, die aardig gevaarlijk zijn en waar je eigenlijk niet mag komen. Harare-san gaat me echter voor en dringt aan dat ik hem volg. Ik kijk goed uit en we komen wel op plekjes waar het uitzicht naar beneden adembenemend is, niets voor mensen met hoogtevrees. We komen ook in een plaatsje waar een metershoge bronzen Boeddha staat. Onder het beeld een tempel die we bezoeken, wierrook branden en stempels afdrukken in een boekje. De Boeddha heeft een mand met vissen, visvangst is hier de basis van het bestaan. Als de zon zo goed als onder is gaan we terug naar Hirado, Harare-san biedt aan om in een Yakitori wat te gaan eten. Dat is een typisch Japans kipgril restaurant. Ik krijg warme sake, zelfs opdringerig, zodat ik meer drink dan ik eigenlijk wil. Op een houtskoolvuurtje worden allerlei soorten kippenvlees geroosterd, de houtskool wordt door de eigenaar zelf gemaakt vertelt hij trots. Het smaakt allemaal heel lekker maar alleen stokjes met wat stukjes vlees vullen niet echt. Harare-san heeft dat in de gaten en zegt dat als we terug zijn in Hirado we naar een hotel zullen gaan met restaurant en onsen (warmwaterbronnen) om de inwendige mens te stillen en tot rust te komen. Krisje mag ook mee dus die halen we op zodra we in Hirado zijn. Ruriko-san gaat naar huis nu wordt de communicatie wat moeilijker, maar we redden ons wel. In het appartement heb ik gauw een van mijn kommen ingepakt en die geef ik aan Harare-san, hij is er erg blij mee. Dan naar het hotel, maar dat gaat niet lukken, alles is vol op zaterdagavond. We gaan dan nog een hapje eten bij Bay Leaf en dan zet hij ons daarna af bij het appartement. Hij belooft dat we morgen naar de onsen zullen gaan, hoe dat met de andere dingen op het schema moet worden geregeld, weet ik nog niet, maar dat zie ik morgen wel. Een bezoek aan een onsen lijkt me een unieke ervaring, die ik niet wil missen. Zodoende zijn we dus al om 21.00 uur terug op het appartement. De halloweenparty van de Amerikanen vinden we beiden geen echt leuk alternatief om de avond door te brengen. We besluiten om met zijn tweetjes een uurtje naar de karaoke-bar in het centrum te gaan. Onderweg komen we langs de Pachinko hal. Pachinko is een soort vaardigheids/geluksspel, waabij je balletjes afschiet die door een soort van flipperkast gaan (er zijn geen flippers) en als ze in de juiste hokjes vallen krijg je weer nieuwe balletjes. De vaardigheid is dat je de snelheid waarmee de balletjes worden afgeschoten kunt variëren, voor de rest is het geluk of het wel of niet in het juiste vakje valt. Valt het balletje nergens in dan komt het onderaan en ben je het kwijt. Voor 500 yen krijg je een enorme berg balletjes en je schiet ze niet stuk voor stuk af, maar dat gaat in een rottempo, zodat er wel 5 balletjes tegelijk aan het rollen zijn en dat continue door. De herrie en het lawaai in de Pachinko hal idem dito. Op de kast waar we door een medewerker worden gezet spelen we beide aardig quitte, als we een ander soort kast proberen zijn we in drie minuten alles kwijt. Dan vertrekken we, Pachinko, een keer is leuk, maar verder niet meer. Wat de Japanners er in zien snap ik niet. Dan naar de karaaoke-bar. We komen er met het beperkte Japans van Krisje goed uit, reserveren een uur en bestellen wat te drinken. Ook de bediening van de apparatuur lukt goed en we zingen heel wat af. Een uur is ook echt genoeg als je met zijn tweeën bent. Aan het eind voel je je keel wel, met wat meer mensen is het leuker. We hebben wel lol gehad en gaan nu terug naar boven. Als we daar zijn is het 11.05 uur en duiken we het bed in. In slaap vallen is geen probleem en daarmee is dus weer een dag voorbij, die niet is gelopen zoals ik gedacht had, maar waar ik wel van heb genoten. zondag 30 oktober om 9.20 uur word ik wakker, ik heb lekker uitgeslapen en kan lekker luieren deze ochtend. Ik zet een kopje thee en dan gaat de telefoon. Het is Ruriko-san en die vult gelijk mijn ochtendprogramma. Bij Okano-san is er weer biscuit uit de oven gekomen en of ik die vandaag wil glazuren. Vanmiddag hebben we theeceremonie dus dan moet het vanmorgen. Ik schiet de werkkleren aan en na een snel ontbijtje ben ik naar Okano-san. Een beetje jaloers op Krisje die nog heerlijk in bed ligt. Het probleem met de onsen en de theeceremonie vanmiddag heeft Ruriko-san ook opgelost. Vanmiddag de theeceremonie met de demonstratie van Mandy en morgenmiddag gaan we naar de onsen. Ruriko-san houdt het allemaal in de gaten en stuurt me waar ik wezen moet. Bij Okano-san staat er een serie klaar om te glazuren. De glazuuroven is nog dicht en de pyrometer staat op 175 C. Gauw even een kijkje nemen. Okano-san zit in het Anjinhuis te werken dus even zondigen mag wel. Na een snelle blik heb ik al gezien dat de resultaten van deze oven er beter uit zien. Maar gauw weer dichtgedaan, vanmiddag na de ceremonie zal het er wel uit kunnen dus nog even geduld. Voor het te glazuren werk kies ik het Soba-B glazuur, wat de vorige keer op de werkstukken van de leerlingen van de junior hihg school is gegaan. Dit gaf een beter resultaat dan op het proefje zichtbaar was en werkt erg goed op wat grovere oppervlakken. Alleen niet te dik opbrengen anders is het niet mooi. Het is geen spetterend mooi glazuur maar degelijk en met weinig risico. Ik ben vrij snel klaar met glazuren. Mevrouw Okano heeft ondertussen koffie met bonensnoepjes geserveerd. Als dat genuttigd is ga ik vervolgens om 11.35 uur naar Yumi-san voor het dagverslag. Schuifdeur open een voorzichtig sumimasen (pardon) en Seyama-san komt in vol priesterornaat uit de eredienst gelopen om me binnen te laten. Ja, dan voel je je wel opgelaten. Maar hij is heel vriendelijk zo van dozo dozo, alstublieft kom binnen en ga achter de computer. Om 12.30 uur is het stuk van vrijdag af, ik loop dus nog een dag achter. Niet dat jullie daar iets van gemerkt hebben omdat de website al een hele tijd even niet is bijgehouden. Ik ben wel blij dat Wil nu hij hier is erg snel zijn achterstand heeft weggewerkt. Even een applausje voor hem, hij is net hier na een lange vermoeiende reis door Korea, waar hij ook veel lessen heeft gegeven en hier in Hirado zijn ook allerlei verplichtingen en dan ook tijd vinden om al die lange dagverslagen van mij op te schonen en op de website te zetten, chapeaux. Dat dagverslag wat ik achter loop lukt misschien eind van de middag wel. Met Krisje geluncht, wat aardappeltjes opgebakken en wat andere restjes uit de koelkast en lekker wat verse ananas. We worden opgehaald voor de bijeenkomst in de tempel, we gaan eerst naar de Carillon bar daar komen ook Wil-san en Junko-san, het wordt een hartelijk weerzien en na drie weken Japanse afstandelijkheid is de hug van Wil en de drie zoenen van Junko een heerlijk gevoel. We gaan daarna dus naar de tempel. Daar maakt Mandy een fraai bloemstuk, trefzeker steekt ze de ene na de ander bloem/blad/tak in de oasis en omdat ze achter het werk staat kunnen we goed zien hoe de prachtige compositie tot stand komt. Voor haar is achter het werk staan een extra handicap. Volgend onderdeel op het programma is een soort bloemendans die bij de theeceremonie hoort. Er hangen aan een kamerscherm 6 vaasvormen. Er ligt een dienblad met bloemen, takjes een mes en schaar. De 6 deelnemers, waarvan ik er een ben, moeten eerst een vaasje in gedachten nemen dan als ze aan de beurt zijn de schoonheid daarvan bewonderen, vervolgens een paar bloemen uitkiezen en die schikken in dat vaasje. Daar zit alleen een glaasje in en geen oasis. Ik ben als 5e aan de beurt en het vaasje wat ik in gedachten had genomen is nog niet gebruikt. Dus eerst even kijken, het glaasje is niet zo diep, alhoewel de vaasvorm wel lang is. Dan naar het dienblad, daar ligt nog wel het een en ander, ik kies een takje met fijn blad, een paar zaadbollen en een frele geel bloempje uit en knip de stengels op lengte. Dan naar het vaasje, wat ik in gedachten had hoe het erin moest komen lukt helemaal niet, die stengels draaien steeds weg als het even in balans blijft staan ben ik al lang blij en bekijk even op afstand het resultaat. Ik krijg net als de andere deelnemers applaus, maar ja, verdien ik dat nu echt? Vervolgens is er de theeceremonie, het Japanse jongetje wat vorige keer me heeft geleerd het doekje te vouwen zit op de eerste gastplaats. Hij doet het uitstekend en heel beheerst voltooid hij het ritueel. Voor de hele groep is er een snoepje en thee, Krisje doet met haar buurvrouw Jill een wisseltruc en ineens heeft Krisje het snoepje "op". Deze keer was het voor een bonensnoepje zelfs een lekkere, van Mandy hoor ik later dat ze speciaal in Kyoto zijn besteld. Na de theeceremonie speelt Wil op de Thumpy (een soort dwarsfluit met het blaasgat in het midden en de uiteinden zijn open. Hij speelt vanuit zijn tenen en het is indrukwekkend, wat hij uit dat instrument weet te halen. Als het geheel is afgelopen ga ik terug naar Okano-san. Inoue-san brengt me en zet me daar af. Als ik de deur open doe en naar binnen wil gaan zie ik dat de hond los loopt. Net op tijd schuif ik de deur dicht en het monster blaft en gromt vervaarlijk. Er komt niemand dus er zal wel niemand thuis zijn, jammer. Ik ga even naar de overkant, daar is een winkeltje waar Mandy en Krisje leuke souvenirs hebben gekocht. Ja, als ik daar binnenloop, het is echt een meidenwinkel, ik zie wel wat leuks, met name voor Anniek, maar wacht nog even met kopen, eerst eens horen wat Krisje daarvan vindt. Als ik de winkel uitga zie ik dat Okano-san zijn auto er staat en inderdaad, het mormel zit weer aan de lijn en de oven kan worden uitgeladen. Er is ook nog een biscuitoven, die leeg wordt gehaald en daar zitten nog twee werkstukken van mij in. Of ik die ook even wil glazuren. Ik ga dus eerst terug naar het appartement om mijn werkkleren aan te doen. Ik heb nu mijn beste spullen aan. Als ik terugkom en het werk geglazuurd heb is er even een misverstand wat al mijn beltegoed kost. Als Okano-san de oven aan het laden is, laat hij de twee proefjes zien van het betreffende glazuur, de ene oxiderend de andere reducerend. Hij wijst op de reducerende, maar het moet oxiderend. Om misverstanden te voorkomen bel ik Ruriko-san en leg haar uit wat het probleem is en dat het dus oxiderend gestookt moet. Voordat die boodschap over is gebracht zijn we een kwartier verder en mijn telefoon is er al lang mee opgehouden. Sanka (oxiderend) zal er worden gestookt, dat zal dus wel goed gaan. De oven is dus ondertussen leeggehaald en de resultaten zijn deze keer een stuk bevredigender dan de vorige keer, Het is wat somber van kleur, maar het zit in ieder geval wel goed in de glazuur en de balans tussen kleur en vorm is nu goed. Voor Mandy zijn er ook genoeg bruikbare vazen bij. Daarna ga ik terug naar het appartement, voor avondeten hoeven we niet te zorgen, tegen achten is er een welkomstdiner voor Wil en Junko. Ik heb dus even tijd om naar Yumi-san te gaan en het achterstallige dagverslag in te halen. Als ik dat net heb afgerond staat Inoue-san voor de deur om ons op te halen voor het feestje. Dat wordt gehouden in het restaurant waar ik twee weken terug s'avonds een biertje heb gedronken en waar ik me had voorgenomen om als ik sashimi ging eten dat daar te doen. Nou als we binnenkomen staan er al drie grote schalen met sashimi op tafel, op een ligt zelfs de hele gefileerde vis als decoratie erbij. Vanavond zal ik er dus echt aan geloven. We krijgen ook heel veel ander lekkere dingen, maar de sashimi van de platvis (tong?) vind ik het smakelijkst. Dit is iets dat je echt moet leren eten. Kommetje met sojasaus een beetje van het pittige spul erbij en dan de rauwe vis er even doorheen. De vis neemt gelijk wraak, van dat pittige spul trekt mijn mond wat samen en ik bijt op mijn wang, die is nu ook een beetje rauw, au. Het is een heel gezellige avond. Ik krijg een telefoontje, wie kan dat nu zijn, iedereen die me normaal hier belt zit aan tafel. Het is Taeko-san, een Japanse die in Breda een paar jaar op cursus heeft gezeten en die anderhalf jaar geleden terug is gegaan naar Japan. We hebben af en toe contact via email en ze wist dus van mijn verblijf in Japan. Het is een leuk onverwacht telefoontje waarbij we even bijkletsen over hoe het met haar gaat en wat ik in Japan allemaal niet heb beleefd. Aan het einde van het feestje is het vooral de sake die nog wordt verorberd. Wil houdt er wel van, dat is te merken aan hoe graag hij wordt bediend. 11.45 is het afgelopen en wandel ik terug naar het appartement om even een frisse neus te halen, voordat ik er in duik. Welterusten, oja-sumi-nasai. maandag 31 oktober Weer vroeg wakker, voor 7 uur, ik heb onregelmatig geslapen en weer veel en onrustig gedroomd. Iets voor achten ga ik uit bed. CD-tje met Japanse muziek opgezet maar na twee nummers toch maar weer uit. Heb ik een overdosis Japan? Kopje thee en dan in het pottenbakkersboek op zoek oxiderend en reducerend. Na veel zoeken staat het ergens onderaan de bladzijde in Kanji daar heb ik niets aan, dan verderop staat het. Sanka is inderdaad oxiderend, dus de oven wordt op de gewenste manier gestookt. Daarna het ontbijt en vervolgens naar het Matsura Historical Museum. Dat is er nog niet van gekomen en daar zou ook een mooie expositie zijn van Koreaanse keramiek. Vandaag de laatste dag dus ook de laatste kans om dat te zien. Bij het museum aangekomen tref ik het niet, zeker twee busladingen Japanse toeristen zijn ook net op dat moment bij het museum aangekomen. Ik koop een kaartje en laveer tussen de drukte door, over ze heen kijken naar de vitrines is geen probleem. Tegen de tijd dat ik door de zalen heen ben heb ik heel wat gezien ook wat keramiek, maar niet iets waaraan ik de Koreaanse keramiek heb herkend. Ik loop weer naar buiten en kijk of er nog andere ruimtes zijn, behalve de museumwinkel/theeroom vind ik echter niets. Wel loop ik bij een andere ingang een man tegen het lijf die vragend "appointment" zegt. Als ik vraag waar de Koreaanse keramiek te vinden is dan gaat hij dus op zoek naar iemand die Engels spreekt. Het blijkt de dochter van de masseuse te zijn, zij spreekt erg goed Engels en ze brengt me naar de expositie van Koreaanse keramiek. Het is dus de keramiek waar ik voorbij ben gelopen. Ik excuseer me met de opmerking dat het zo druk was met Japanse toeristen (die zijn ondertussen allemaal weer weg) dat ik het niet goed had gezien. Ze laat me achter met de opdracht om er vooral van te genieten. Hier kom je dus op een punt waar je het Japanse schoonheidsbeleven niet kunt begrijpen of evenaren. Ik ben er dus voorbij gelopen met de ervaring wel aardige theekommen en wat een boel bamboetheelepels die dus allemaal heel oud zijn. Ken van Tozai-travels deed gisteravond heel lyrisch over deze expositie, dat moest je gezien hebben. Nadat ik nog een keer aandachtig de expositie heb bekeken, blijf ik vervreemd van de Japanse esthetiek. Hooguit een tipje van de sluier ervaar ik. Na het museum rondgewandeld door het park, de stenentuin en de monumenten van William Adams (de Engelse stuurman van het Nederlandse schip De Liefde) en van de Franse missionaris waarvan ik nu de naam even niet paraat heb. (Xavier, geboren in Spanje, red.) Overal is er ondertussen nog de herrie van de verkiezingen, dit park is eigenlijk een oase van rust maar als ik even zit hoor ik van drie kanten de herrie van de luidsprekers. Bij de super haal ik de lunch voor Krisje en mijzelf en dan naar boven. We zitten net aan de lunch als Harada-san ons komt ophalen. Hij blijft buiten staan met de opmerking vooral niet gehaast te eten. Als we klaar zijn vertrekken we met hem naar het vliegerfestival. We gaan eerst naar een werkplaatsje waar een boel traditionele Hiradovliegers liggen en daar worden de snaren die een bromgeluid voortbrengen als de vlieger in de lucht hangt, vervangen. Dan naar de heuveltop waar we ook de eerste keer naar de moonwatching zijn geweest. Vliegerfestival is wel een groot woord voor acht, vijfenzestig plussers die een paar traditionele vliegers op gaan laten. De vliegers zijn aardig primitief en ondanks het windje wat er staat willen ze niet vliegen, daar laten ze zich echter niet door kennen en ze houden vol. Ik heb Harada-sans vlieger een beetje bijgesteld en toen wilde hij wat beter vliegen als er even iets meer wind stond. Wat had ik graag nu mijn vierlijner bij gehad, met deze wind zou die al erg hard getrokken hebben. Ik hoop dat bij het algemene dagverslag waar de foto's bij staan er eentje komt van zo'n traditionele vlieger. Anders moet je wachten totdat ik terug ben, ik heb een klein modelletje ervan. Na het vliegeren gaan we naar de Onsen. Omdat we naar een onsen ver buiten de stad gaan, kunnen Wil en Junko niet mee, wat wel jammer is. Een onsen is een beetje vergelijkbaar met de sauna (er is zelfs een saunacabine bij de onsen). Er zijn een aantal heetwaterbaden, van vulkanische oorsprong, een soort jodiumbad en een koud dompelbad. Verder uitgebreide was- en douchefaciliteiten. Vrouwen en mannen zijn gescheiden van elkaar en als Krisje me hoort praten met Harada-san roepen we even naar elkaar over de afscheiding. Zij is op dat moment helemaal alleen, aan onze kant zijn we met drieën. Niet erg druk op maandagmiddag. De heetwaterbaden zijn lekker en je komt weer goed op temperatuur, voor het vliegeren was ik te dun gekleed. De wasbeurt in de onsen is uitermate grondig, Harada-san doet alles voor en hij schrobt mijn rug zeer intensief. De sauna staat boven de 90 graden en ondertussen heb ik het zo heet, dat koud dompelen noodzaak is. De Japanners laten het koude dompelbad echter links liggen. Nadat we zijn aangekleed, we zouden een uurtje gaan, moeten we nog even op Krisje wachten. Harada-san parkeert me in een massagestoel, 100 yen erin en dan wordt de rug gemasseerd. Lang niet zo lekker als een echte massage maar het doet wel wat. Als Krisje er ook is wil Harada-san dat we wat gaan eten, Steak vraagt hij. Dat is het duurste op het plaatjesmenu wat buiten voor het raam van het restaurant hangt. We kiezen voor het goedkoopste, we profiteren al genoeg van de vriendelijkheid van Harada-san. Het wordt dus een gevulde Japanse soep, champon, volgens Krisje een specifiek gerecht uit de regio hier. Hij smaakt heerlijk en ik eet de hele kom leeg. Dat is een volledige maaltijd, want die kommen zijn fors. Geheel voldaan en rozig van vel brengt Harda-san ons terug naar Hirado. Hij biedt ook nog aan om zijn huis te bezoeken, maar het internet wacht en de rest van de dag heb ik geen tijd meer vrij. We worden bij het appartement afgezet en ik ga gelijk door naar Yumi-san, waar ik de mail en het dagverslag afwerk. Even voor zeven verstuur ik dat en ik kan dus gelijk door naar de werkplaats van Okano-san. Daar zijn alle cursisten er weer en ook die pottenbakker van vorige week is er. Op het lesprogramma staat afdraaien wat vorige week gemaakt is en dat doe ik voor met een kommetje waarvan ik denk dat ik dat gemaakt heb. Als ik dat na de demonstratie doorsnij komt er commentaar, blijkbaar heb ik het werk van een van de cursisten doorgesneden. Dat moet ik dus goedmaken en ik beloof een aantal nieuwe te draaien. Dan komen er ook nog een paar verzoeken om een aantal modellen te draaien en mevrouw Okano's wens is twee vaasjes, dezelfde die gisteren door Hotta-sensei op de bloemendans van theeceremonie is gebruikt. Dat is een lastige, twee gelijke gecanneleerde licht getordeerde smalhalsvaasjes. Ik draai alle gewenste vormen waarbij ik regelmatig een subararaschi hoor. De vaasjes voor mevrouw Okano moeten morgen tijdens de cursus verder worden bewerkt en ze krijgt instructies dat ze op tijd moeten worden ingepakt, ze mogen niet te droog worden. Aan het eind van de les zeg ik een afsluitend dankwoordje, dat door Ruriko-san wordt vertaald. De kern van dit verhaal is de ontmoeting van Oost en West en de kwaliteiten die die beide hebben en dat ik dus ook geleerd heb. Verder bedank ik de cursisten voor hun enthousiasme en inzet, zonder leerlingen heeft een leraar ook geen bestaansrecht. Als alles klaar en afgerond lijkt, het is ondertussen erg druk geworden, moet er nog wat geglazuurd worden. Na een heleboel getoestand en communicatieproblemen is dat toch voor elkaar gekomen. Vloeiend Japans kunnen praten zou toch wel veel makkelijker en minder frustrerend zijn. Dan is het dus erg laat geworden laat mijn rug zich voelen en ben ik blij als Ruriko-san aanbied om mij thuis af te zetten. Daar duik ik er na een snel biertje om 12.15 het bed in. Krisje ligt dan al heerlijk te slapen. Dagverslag van de laatste dagen Beste lezers van het dagverslag, de laatste dagen is het zo druk met afscheid nemen en de voorbereidingen van de terugreis dat ik het niet voor elkaar krijg om de dagverslagen in te typen. Daarvoor mijn excuses. Zodra ik in Nederland terug ben en wat tot rust ben gekomen zal ik de verslag uitbrengen over de laatste dagen en de terugreis. vrijdag 4 november Vandaag gelijk met de wekker wakker. De scheepshoorn laat zijn vertrouwde geluid voor de laatste keer horen en ik ben om 8 uur naast mijn bed. Een lekker kopje thee en dan de laatste details. De koffers zijn zo goed als gepakt, het zit er bijna op. Een vreemd gevoel, balans opmaken, terug kijken over de afgelopen maand, wat heeft een maand Japan me geschonken. Een bijzonder kijk op keramiek. Het hoge niveau van de keramiek in Japan, zowel het handwerk als het industrieel vervaardigde. De visie op het handwerk. De enorme diversiteit, het vakmanschap. De vriendelijkheid van de mensen, het onbegrijpelijk blijven van de economische structuur. De communicatieproblemen. De tegenstellingen in het land en in de mensen. Wat zal me bijblijven en me beïnvloeden. Een maand in Japan is ook jezelf een spiegel voorhouden. Waar houd je jezelf thuis mee bezig, het patroon van je leven is doorbroken en waar pak je de draad weer op. De andere manier van leven en werken in Japan confronteert je met je eigen levensstijl. Als eerste ga ik na het ontbijt de foto´s controleren die op cd gezet zijn. Dat blijkt inderdaad niet goed te zijn gebeurd en het kost heel wat tijd en hoofdbrekens om dat in orde te krijgen. Uiteindelijk worden ze opnieuw op een andere CD gebrand en nu ziet het resultaat er beter uit. In Nederland zal blijken dat er zeker een honderdtal foto´s ontbreken, maar omdat Krisje voor de zekerheid een aantal mappen op haar USB stick heeft gezet zijn ze gelukkig niet verloren gegaan. Als ik het beddengoed en handdoeken naar Yumi-san terug breng lacht de kraai Ha ha ha.. Een typisch geluid van de afgelopen maand. Dan de laatste ritsen dicht, de koffers staan klaar voor vertrek. We lunchen met de laatste restanten en de hagelslag die Krisje over heeft gaat op twee boterhammen. Er staat ook nog een koffietoetje. Gelatine met koffiesmaak en daaroverheen room. Een apart smaakje. Dan worden we naar de haven gebracht waar iedereen van ons afscheid komt nemen, een raar onderbuik gevoel. Moeilijk om Hirado los te laten. Na het handen schudden ja en ook een aantal kussen stappen we op de boot, het ritueel met linten die afrollen is er ook voor ons en langzaam verdwijnt de steiger uit het zicht. Aan de ander kant moeten we even wachten totdat de auto´s er zijn en dan vertrekken we. Inoue-san onze chauffeur geeft me een stapeltje foto´s die hij gauw heeft laten afdrukken. Hij rijdt via een mooie kustroute naar Fukuoka en we zien veel meer van de omgeving dan tijdens de heenreis. De snelweg over de stad geeft pas echt inzicht hoe verstedelijkt hier het landschap is. Een aaneengesloten bebouwing tot 15 bouwlagen hoog. Wil zegt dat het in Tokyo nog erger is. Ik ben blij dat we in Hirado hebben gezeten een beetje achteraf maar wel ruimte en groen. Inoue-san maakt op de snelweg nog een riskante manoeuvre en dan duiken we de stad in. Hij voelt zich hier als chauffeur helemaal niet op zijn gemak. Maar we komen uiteindelijk bij het hotel. Daar nemen we afscheid. Ymke en Mandy waren daar al veel eerder, hun chauffeur heeft heel wat harder gereden. We besluiten om 8 uur te gaan eten en vooraf te gaan shoppen. Dus met de metro naar het winkelcentrum wat drie haltes verderop ligt. Nadat Ymke ons naar de winkels heeft begeleid waar we nog wat dingen kochten die we nodig hadden splitsen we en gaan Ymke en Mandy en Krisje en ik ieder onze eigen weg. Ik wil graag wat eerder terug zijn want dat geslenter is zo vermoeiend. Dat loopt dus niet zoals gepland, we vinden niet ze snel het metrostation terug en als we uiteindelijk op de juiste halte uitstappen gaan we aan de verkeerde kant uit het station. Een vriendelijke Japanner brengt ons persoonlijk tot aan de voordeur van het hotel, ik had een kaartje van het hotel meegenomen, just in case. Ymke en Mandy komen twee minuten later terug. Dan gaan we naar het restaurant wat we in gedachten hadden, maar dat blijkt vol. We eten uiteindelijk in het restaurant van het hotel. Krisje en Mandy gaan om 11 uur naar bed maar ik blijf nog met Wil, Junko en twee van hun vrienden hangen en we drinken een laatste sake en eten een laatste sashimi. Een mooi einde van het verblijf in Japan. Om 12 uur lig ik in bed. zaterdag 5 november De wekker gaat om 10 voor 5, ik ben al eerder wakker geweest en heb erg weinig geslapen. Zonder ontbijt gaan we naar beneden waar we hebben afgesproken. De bagage gaat in de taxi´s en we nemen afscheid van Wil en Junko. Ymke gaat met ons mee naar de luchthaven. Bij het inchecken duurt het heel lang. Er is veel te regelen, we krijgen alle boarding passen voor elke vlucht en de koffers gaan gelukkig gelijk door naar Schiphol. We hebben behoorlijk veel overgewicht, zelfs 15 kg boven de al extra 30 kg die ik al geregeld had, maar daar doen ze niet moeilijk over. Dan nemen we ook afscheid van Ymke, zij heeft een andere vlucht naar Osaka. Als we door de beveiliging gaan hebben we al gelijk een probleem, Bij het inpakken niet nagedacht en we hebben alledrie een schaartje in de handbagage. We mogen ze zelf in de bak gooien. Dag fijn schaartje waar ik al jaren mijn snor mee knip. Dan naar de gate het vliegtuig in en we zijn vertrokken. We hebben voldoende beenruimte want het toestel zit niet vol en we mogen op een ander rij plaatsnemen. De vlucht verloopt voorspoedig en dan in Tokyo-Narita de transfer naar de internationale vlucht. Bij de tax free maak ik de laatste Yen´s die ik heb op aan nog een paar cadeautjes. Verder verloopt de transfer probleemloos en dan is het weer een lange zit voordat we in Londen zijn. Ook daar weer het ritueel van met de bus naar een andere terminal en dan is het wachten totdat de vlucht gaat, 2 uur wachten als je moe bent valt dan vies tegen. Als we dan uiteindelijk op Schiphol aankomen verloopt alles heel vlotjes, de koffers liggen als een van de eerste op de band en Mandy wil heel snel door de douane. Daar heeft ze de pech dat ze apart wordt genomen en wij dus toch eerder daar doorheen zijn. Krisje wordt daar door een grote groep medestudenten opgewacht en ik val in de armen van Greetje. Marrie en Han zijn er ook. We gaan even wat drinken en eten bij de Delifrance. Dan heeft Krisje even tijd om met de vrienden bij te praten, na een ruim half uur gaan we op huis aan. We gaan eerst naar Goirle en daarna gaat Han terug naar Breda waar hij Krisje en Marrie thuis zal afzetten. Een maand Japan is een prachtige tijd geweest maar het is heerlijk om weer thuis te zijn. Hiermee beëindig ik dit dagverslag en bedank de lezers voor hun aandacht. p.s. Als de koffers de volgende dag zijn uitgepakt blijkt dat alle keramiek de reis overleefd heeft. bekijk ook het algemene dagverslag van 9 - 23 september | 24 september - 7 oktober | 8 - 21 oktober | 22 oktober - 4 november lees ook het persoonlijke dagverslag van Armand | Henk | Mandy | Hans